Hesperian Health Guides
Davalar
HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Ek B: Çevre haklari mücadelesinde kanunlari kullanmak > Davalar
İçindekiler
Dava toplumunuza yararlı olacak mı?
Davalar çok sayıda çevre mücadelesinde başarıyla kullanılmıştır. Ancak bu davalar çok pahalıya patlar ve sıklıkla yıllarca sürer.
Bir ülkede sağlığı ve çevreyi koruyan kanunlar olsa bile dava kazanmak zor olabilir. Bu kanunlar sık kullanılmıyorsa hakimler ve avukatlar bunların farkında olmayabilirler. Birçok ülkede, özellikle şirketlerin çok güçlü olduğu yerlerde, hakimler ve siyasetçiler arasında rüşvet, yoksulların haklarını aramalarını zorlaştırabilir. Ne yazık ki, başarısız davalar başarılı davalardan çoktur.
Bir şirkete, endüstriye ya da hükümete karşı dava açmadan önce bunları akılda bulundurmakta yarar olabilir.
Hedeflerinizi düşünün
Davadan ne beklediğinizi tam olarak bilmeniz çok önemlidir. Sonra, beklentinizi karşılamak için en iyi yolun dava açmak olup olmadığına karar verin. Şirketin ne yapmasını istiyorsunuz?
- Petrol kaçağını ya da başka türden zehirli kirliliği temizlemesini mi?
- İnsanların sağlık, arazi ya da kaynaklar konusundaki zararlarını tazmin etmesini mi?
- Ülkeden ya da bölgeden çekip gitmesini mi?
Kanuni mücadele toplumu eğitebilir ve harekete geçirebilir. Ancak boykotlar, oturma eylemi, grevler ya da halkı bilgilendirme kampanyaları gibi eylemler uzun bir kanuni mücadeleye göre daha hızlı ve daha kolay yoldan görüşmelere başlanmasını veya siyasi kararlar alınmasını sağlayabilir. Bu tür eylemlerin toplumunuz için davadan daha etkili olup olmayacağını değerlendirin. Ayrıca hem kanuni yollara başvurmanın hem de doğrudan eylemler yapmanın başarıya katkısı olup olmayacağını da değerlendirin.
Mahkemede kazanmasanız bile dava yararlı olacak mı?
Tabii ki davayı kazanmak istersiniz. Ancak davayı kazanacağınızdan emin değilseniz, kaybetmenizin mücadelenize yarar mı, zarar mı sağlayacağını düşünün. Bazen başarısız dava toplumun sorunlarının gündeme taşınmasına neden olabilir. Çevresel hasar ve insan hakları ihlali konusundaki bir davadan ülkenizdeki mahkemelerde sonuç alamazsanız, Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlara şikayet edebilirsiniz. Bu da sorunu çözmeyebilir, ancak daha fazla zaman almasına ve daha fazla kaynak tüketilmesine rağmen savunduğunuz konuların gündemde yerini almasını sağlayabilir.
Bazen başarısız dava her şeyi daha kötü hale getirebilir. Kötü bir sonuç hakimlere ve avukatlara gelecek davaların da başarılı olmayacağını düşündürebilir. Olumsuz tanıtım, insanların adaletsiz bir para talebinde bulundukları ya da başka amaçlara ulaşmak istedikleri zannını uyandırabilir. Ve tüm başarısız organizasyon çabaları gibi, başarısız davalar da toplumun moralini bozar, bölünmelere neden olur.
Davayı kim açacak?
Zararın mağduru, ister bir kişi ya da ailesi, ister tüm toplum olsun, davayı takip etmeye ve risklerini göze almaya istekli olmalıdır. Genel olarak, bir kuruluş, zarar görmüş ama davaya katılmak istemeyen bir kişi adına şirketleri dava edemez.
Zararın kanıtı var mı?
Davayı kazanabilmeniz için:
- Mağdurların fiziksel ya da ekonomik zarara uğradıklarını,
- Zarara şirketin yola açtığını ispatlamanız gerekir.
Bunu ispatlayacak delil yoksa, dava faydadan çok zarar verebilir. Şirketin kanunu ihlal ettiği açık olduğunda bile, verdiği zararın kanıtı yoksa dava açmanıza izin vermeyebilirler, açsanız da kazanamayabilirsiniz.
Kanıt elde mevcut mu?
Mahkemede sadece mahkemeye götürülebilen kanıtlar yararlıdır. Zarara uğradığı iddiasıyla dava açan kişiler mahkemede konuşmaya istekli olmalıdırlar ve konuşmaya istekli şahitleri de bulunmalıdırlar. Bu kişiler fotoğraflar, çalışmalar, tıbbi kayıtlar ya da benzeri kanıtlarla uğradıkları zarara suçladıkları şirketin neden olduğunu ortaya koymalıdırlar. Zararı ispatlamak çok zordur. Örneğin, şirket bir doktor getirerek işçilerin kimyasallar nedeniyle değil de sigara içme, sağlıksız beslenme gibi kötü alışkanlıklar ya da sadece kötü kader sonucu kansere yakalandıklarını söyletebilir. Akla çok yatkın bir ilişki varmış gibi görünse de “neden ve sonuç” ilişkisini kanuni olarak ispatlamak çok zor olabilir.
Zarara kim ya da ne yol açtı?
Çevresel zarar için davalar kişiler, şirketler ve bazı ülkelerde de hükümet aleyhine açılır.
Dava çok uluslu bir şirkete karşı mı?
Sıklıkla çok uluslu şirketlerin iş yaptıkları ülkelerde temsilcileri vardır. Yabancı ülkedeki ana şirket yerine yerel temsilciyi suçlamak daha kolay olabilir. Örneğin, ABD petrol şirketi Chevron, Nijer Deltası’nı kirletince yerel aktivistler Amerikan şirketini değil Chevron’un Nijerya temsilcisini suçladılar. Eş zamanlı olarak, uluslararası aktivistler tüm dünyayı Chevron’un insan hakları ihlalleri hakkında eğitmek, şirketi uygulamalarını değiştirmeye zorlamak için kampanya başlattılar.
Dikkate alınması gereken diğer şeyler
- Zarar ya da ihlal yakın zamanda mı oluştu? Davaların zararın verilmesinden belli bir süre sonra açılmaları gerekir (genellikle 10 yıldan daha uzun bir süre geçmemeli). Bu durum en tehlikeli hastalıklar olmalarına rağmen kanser gibi yıllar sonra ortaya çıkan hastalıklar nedeniyle açılan davların kazanılmasını zorlaştırır.
- Davayı açanlar, şahitleri ve avukatları güvenliklerini riske atmayı göze alıyorlar mı? Şirketler ve hükümetler güçlerini korumak için fiziksel şiddet ve cinayet dahil hiçbir şeyden çekinmeyebilirler. Bu güce karşı çıkmak hayatını riske atmayı gerektirebilir.
- Dava giderlerini karşılayacak para var mı? Mahkeme, avukat, uluslararası seyahat, telefon, delil toplama ücretleri ve diğer masraflar hızla kabarıp gider.
- Davayı yıllarca takip edebilecek misiniz? Bir dava 3-10 yıl, hatta daha uzun sürebilir. Bazen dava bittiğinde mağdurlar çoktan ölmüş olabilirler.