Hesperian Health Guides
Çevresel etki değerlendirmeleri (ÇED’ler)
HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Ek B: Çevre haklari mücadelesinde kanunlari kullanmak > Çevresel etki değerlendirmeleri
Endüstri ve kalkınma projeleri çevresel tahribata yol açtığından, hükümetler, endüstriler ve kalkınma ajansları kanun gereği çevresel etki değerlendirmesi ya da ÇED denen bir karar verme ve planlama aracını kullanmak zorundadırlar.
ÇED belli bir alanda yapılacak yolların, madenlerin, hava alanlarının ya da başka endüstriyel kalkınma projelerinin insanları, hayvanları, araziyi, suyu ve hava kalitesini nasıl etkileyeceğini tanımlar. İnsanların göçe zorlanması gibi sosyal sorunlar ve geleneksel geçim yollarının, tarihi ya da manevi önemi olan yerlerin ortadan kalkması gibi kültürel kaynakların kaybına ilişkin sorunları da gündeme getirebilir. ÇED, proje gerçekleşecekse işin yapılması için daha az zarar verecek yöntemleri de öne sürmelidir.
ÇED tek başına şirket tarafından ya da şirketle birlikte halkın ve hükümet yetkililerinin katılımıyla hazırlanabilir. (İki toplumun ÇED’i kullanması hakkındaki hikayeler için, bkz Sağlık İçin Tam Başarı ve Halk maden ocakları açılmasına direniyor.)
İçindekiler
ÇED’lerin işleyişi
ÇED’lerin 2 temel fonksiyonu vardır:
- Projenin etkilerinin incelenmesi ve bu etkileri anlatan yazılı bir rapor. Bu, genellikle projeyi yöneten şirketin sorumluluğundadır, toplum katılımını içerebilir ya da içermeyebilir.
- Halk toplantıları, etkilenecek toplulukların projeyi başlamadan önce değerlendirmelerine imkan tanır.
ÇED ihtiyat ilkesi rehberliğinde daha çok işe yarar. ÇED projenin zararlı olabileceğini gösteriyorsa, plan durdurulmalı ya da değiştirilmelidir. Ancak sıklıkla ÇED’ler şimdi ya da gelecekte halka ve çevreye ciddi zarar verebilecek olsa bile projeyi zararsızmış gibi göstermek için kullanılırlar.
Şirketlerin çoğu ÇED raporunu toplum katılımıyla yazmak yerine katımcıları davet etmeden önce yazar. Bazen de şirketler ÇED hakkındaki toplantıları yeterince duyurmazlar ya da katılımı zorlaştırırlar. Bir şirket ya da hükümet ajansı tarafından aceleyle gerçekleştirilen adaletsiz bir ÇED süreci sıklıkla proje başlarken halkın onu durdurmak için kampanyalar düzenlemesine neden olur. Her halükarda, ÇED’ler teklif edilen kalkınma projelerini değerlendirmek ve iyileştirmek için hem halk hem de hükümetler için önemli bir araç olabilirler.
Halk ÇED sürecini nasıl etkileyebilir
Farklı kaynaklardan (sadece şirketlerden değil) bol miktarda bilgi almak ve tüm muhtemel etkileri anlayacak kadar zamana sahip olmak ÇED’e katılma hakkınızın önemli bileşenleridir. Birçok karar, genellikle etkilenecek insanlar henüz bir şey söylemeden alınır.
Toplumun ÇED sürecinde katılımı uzun dönemde sağlığını ve kaynaklarını korumak üzere eğitilmesine ve örgütlenmesine yardımcı olabilir. Zararlı bir projeyi engellemek her zaman mümkün olmasa bile, ÇED çerçevesinde eğitmeniz ve organize etmeniz toplumunuzu korumaya yardımcı olur.
Katılım talebi
Halk ÇED sürecinde söz sahibi olmayı talep edebilir. Bazen bir mahkeme, hükümet ya da kalkınma ajansı toplum temsilcilerinin ÇED sürecine katılmasını izin verebilir. Halktan kişilerin, STK ya da avukat gibi bir destekleyicinin onları temsil etmesi istenebilir. Toplum temsilcileri ÇED sürecinde yer alırsalar, şirketin ne planladığını ve ne yaptığını halka anlatabilirler. Katılım, toplumun hakları ve sorumlulukları, projeden kaynaklanabilecek zararların önlenmesi, hatta projenin iptali konusunda bir anlayış gelişmesini sağlayabilir.
ÇED raporunun tamamını edinin
Halkın, sadece özetini ya da bir bölümünü değil, ÇED belgesinin tamamını görme hakkı vardır. ÇED raporlarında sıklıkla “Güvenlik Riskleri,” “Sosyal Riskler,” “Sağlık Riskleri,” ve “Temizleme Masrafları” gibi bölümler bulunur. Bu bölümler, özellikle halka açık toplantılarda şirketlerin paylaşmayacakları sorunlar hakkında bilgiler içerebilir.
Zararlı projelere karşı geniş tabanlı bir muhalefet oluşturmak için ÇED’de belirtilen sorunların yanı sıra belirtilemeyen sorunlar da basınla, hükümet görevlileriyle ve halkla paylaşılmalıdır. Bunları, ayrıca şirketlere ya da hükümetlere halkın endişelerini dikkate almaları için baskı yapabilecek, ulusal ya da Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlarla da paylaşabilirsiniz.
Halk maden ocakları açılmasına direniyor
Junin halkı Ekvador’daki Andes Dağları’nın yamaçlarındaki muhteşem ormanlarda yaşayan bir tarım toplumudur. Burada halk yoksuldur ama yüzyıllardır geçimlerini topraktan sağlamaya devam ederler. Yakın zaman önce, Juninliler tarihlerindeki en büyük sorunla yüz yüze geldiler: bir şirket onların topraklarına Güney Amerika’nın en büyük açık bakır ocaklarından birini kurmayı planlamıştı.
Bir Japon madencilik şirketi bölgede araştırma yapmaya başladığında Juninliler madenciliğin kirlilik getireceğini söylemişlerdi. Ama madencilik şirketi yollar, sağlık kuruluşları ve okullar yapmaya söz verince Junin halkı onların maden aramasına razı oldu. Şirketin büyük bir bakır kaynağı bulmasının üzerinden çok zaman geçmeden Junin halkının su kaynakları maden atıklarıyla kirlenmeye başladı. Bir süre sonra halk deri döküntülerinden ve başka sağlık sorunlarından yakınır oldu.
Halk madencilik şirketinden kirlenmeyi durdurmasını istedi. Şirket bu isteğe cevap vermeyince Junin halkı harekete geçti. Maden çalışanlarının tatilde olduğu bir zamanda, yüzlerce köylü maden kampını basıp alet-edavatı, ev ve büro malzemelerini ve diğer değerli şeyleri alarak yöneticilere teslim ettiler. Sonra da kampı ateşe verdiler. Şirket mesajı aldı ve orayı terk etti, ama bir süre sonra madeni bir Kanada şirketine sattı.
Kanada şirketi halkı bölmeye çalıştı. Juninlilere arazilerini satmaları için büyük miktarlarda para teklif etti. Bazıları sattı, bazıları da satmadı. Şirket bu olayın çatışmalara yol açacağını biliyordu. Ayrıca şirket sağlık hizmeti vermek üzere bir de doktor gönderdi, ama sağlık hizmeti sadece madeni desteklediğini beyan eden bir belgeyi imzalayanlara verilecekti. Bu adaletsiz uygulama Ekvador’un dışında duyulunca, uluslararası destekçiler hastalanan herkese hizmet veren bir doktor gönderdiler.
Ekvador’un kanunları kalkınma projelerine başlanmadan önce ÇED raporunu zorunlu tuttuğu için Junin halkı ÇED’i arazilerini koruma planlarının bir parçası yaptılar. Köylüler ÇED düzgün yapılmamışsa hükümetin maden ocağı açılmasına izin vermeyeceğini biliyorlardı. Dürüst bir ÇED raporunda bakır madeninin insanları göçe zorlayacağının, hava kirliliğinin, erozyonun ve suların kirleneceğinin anlatılması gerektiğini de biliyorlardı.
Junin halkı kanunları kendi avantajı için kullanmayı öğrendi. Şirket ÇED yaptığını belirtti ama hükümet bu ÇED’i yetersiz bularak reddetti. Juninliler yolları kapatarak şirketin alana girmesini engellemek gibi doğrudan eylemleri de kullandılar.
Toplum liderleri tüm bölgeyi madencilik yapılamayacak bölge ilan ettiler. Çok çeşitli taktiklerin kullanılmasıyla Junin halkı açık bakır madenciliğinin evlerini, ormanlarını ve su kaynaklarını mahvetmesini önledi.
Toplum- tabanlı ÇED’ler
Toplum- tabanlı ÇED bir köy, kasaba ya da bölgedeki halkın hava, gıda, su, hayvanlar, orman ürünleri, bitkisel ilaçlar, kutsal yerler ve benzeri kaynakları kullanma ve koruma konusunda ortak bir anlayışa ulaşmalarına yardım edebilir. Böylece kaynakların kullanımı hakkındaki yanlış anlamalar giderilebilir, çatışmalar çözümlenebilir. Bu, şirketlere ya da hükümetlere karşı çıkmak için gerekli olan birliği sağlar. Ayrıca su, kereste, arazi ya da diğer kaynaklarını sömürmek için insanlar arasındaki bölünmeleri kullanan endüstrilere karşı harekete geçmeye yardımcı olabilir.
Toplum- tabanlı ÇED’in içeriği toplumun hangi kaynakları kullandığını ve bunları sömürülmekten korumak için en iyi anlaşmaların nasıl yapılabileceğini tartışmak kadar basit olabilir. Ayrıntılı haritalar çizilerek, anketler düzenleyerek, komşu topluluklarla ve destek veren örgütlerle ittifaklar kurarak daha ayrıntılı bir toplum-tabanlı ÇED hazırlanabilir. Toplum-tabanlı ÇED şirketlerin ya da hükümetlerin hazırlattığı ÇED’den farklıdır. Bu ÇED, kaynakların kullanımından daha çok halkın düşüncelerine, insanların sağlığına ve kültürüne önem verdiği için “resmi” ÇED’in kanuni gerekliliklerini taşımayabilir. ÇED’lerde kullanılan “bilimsel” dil çoğu insanın kafasını karıştırır, zaten çoğu kimse anlamasın diye özellikle böyle yapılır.
Toplum-tabanlı ÇED “çevresel etkiyi değerlendirmenin bir başka yolu mümkündür” demektir.
Bu kitapta anlatılan haritalama, sosyodramalar, sağlık anketleri, sulak alan koruma faaliyetleri, çöp yürüyüşü gibi faaliyetler toplum-tabanlı ÇED’e katkıda bulunabilir.