Hesperian Health Guides
Sıtma
HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Bölüm 8: Sivrisineklerden kaynaklanan sağlık sorunları > Sıtma
Sıtma, yüksek ateş ve titreme yapan bir kan hastalığıdır. Nedeni, insanları geceleri ısıran sivrisinekler tarafından bulaştırılan plazmodyum adında bir parazittir. Her yıl milyonlarca insan sıtmadan ölmekte, milyonlarcası ise hastalıklı olarak yaşamaya devam etmektedir.
Sıtma, özellikle 5 yaşından küçük çocuklar, hamile kadınlar ve HİV/AİDS’liler için tehlikelidir. Hamilelik kadınların hastalık ve enfeksiyonlarla mücadele gücünü azaltır. Hamile bir kadın sıtmaya yakalanırsa, doğum sırasında ya da doğum sonrasında ölüm riskini arttıran şiddetli bir kansızlık ortaya çıkabilir. Hamilelikteki sıtma, ayrıca düşüklere, ölü doğuma, erken doğuma ya da düşük doğum ağırlığına yol açabilir.
Sıtmanın bir çok türü vardır. Bazı sıtma türlerine yakalananlar yıllarca yaşayabiliriler. Sıtmanın çoğu türleri tedavi edilebilir, ancak beyin sıtması (Plasmodium falciparum ya da P. falciparum) hastalığı kaptıktan 1 ya da 2 gün sonra ölüme neden olabilir. Beyin sıtması görülen yerlerde, sıtma şüphesi olur olmaz tahlil ve tedavi yaptırmak özellikle önemlidir.
Genellikle, sıtma her 2 ya da 3 günde bir ateş nöbetleri yapar, ancak başlangıçta nöbetler her gün görülebilir. Nedeni açıklanamayan ateşi olan herkesin kanından sıtma tahlili yapılmalıdır.
Kan tahlilinde sıtma çıkarsa ya da tahlil yapılamamışsa hemen tedaviye başlanmalıdır.
İçindekiler
Belirtiler
Sıtma nöbetinin 3 evresi vardır:
- İlk belirtiler titreme ve sıklıkla baş ağrısıdır. Titreme 15 dakika ila 1 saat kadar sürer
- Titremeyi yüksek ateş izler. Hasta bitkindir ve bazen şuuru yerinde değildir. Ateş saatlerce ya da günlerce sürebilir.
- Sonra hasta terlemeye başlar ve ateşi düşer. Ateş düştükten sonra hasta halsiz kalır
Tedavi
Mümkünse kan tahlili yaptırın. İlk belirtiler görülür görülmez tedavi başlanmalıdır. Sıtma sivrisinekler tarafından insandan insana bulaştırıldığı için hastaları tedavi etmek diğerlerini hastalıktan korur.
Yerel sağlık otoritelerinin sıtma için hangi ilaçları önerdiğini öğrenin. Birçok yerde, sıtma paraziti ilaçlara direnç kazanmıştır. Bir zamanlar sıtmayı önlemede ya da tedavide etkili olan ilaçlar artık işe yaramamaktadır. Bir yerde sıtmayı iyileştiren bir ilaç başka bir yerde etkisiz olabilir.
Değişik bölgelerde sıtma tedavisinde yeni ilaçlar ya da kombinasyonları kullanılmaya başlanmıştır. Bunlardan biri olan artemisinin (Çinde yıllardır kullanılıyor), sıklıkla başka bir sıtma ilacı ya da antibiyotikle birlikte alınır. Bazı yerlerde klorokin (yıllarca en yaygın olarak kullanılan ilaç) hala etkilidir. Bulunduğunuz yerde hangi ilacın etkili olduğunu bilmenin tek yolu yerel sağlık kuruluşlarına başvurmaktır.
 İlacının tamamını kullanan kadın iyileşti. |
 İlacının tamamını bitirmeyen kadın hala hasta yatağında. |
İlacının tamamını bitirmeyen kadın hala hasta yatağında.
Sıtma sıklıkla sıcak ve yağışlı mevsimlerde görülür, çünkü hastalığı taşıyan sivrisinekler sıcak ve durgun suda ürer. Ancak dünyanın bazı yerlerinde, sivrisinekler küçük durgun su birikintilerinde de üreyebildiğinden, sıtma kurak mevsimde de görülebilir. Deng humması ve sarıhummada olduğu gibi, sıtmayı önlemenin de en iyi yolu sivrisinek ısırmalarından kaçınmak ve toplumda sivrisinek kontrolünü sağlamaktır.
Haşere öldürücü ile muamele edilmiş bir cibinlik altında uyumak sıtmayı önlemek ve kontrol etmek için iyi bir yoldur. Bu cibinliklerin muamele edildiği nispeten güvenli haşere öldürücüye “piretrinler” denir. Haşere öldürücü ile muamele edilmiş cibinlikler, haşere öldürücüye daldırıldıklarında (deri yoluyla maruziyet), çocuklar ağızlarına alarak çiğnediklerinde ya da emdiklerinde (yutma yoluyla) ve yıkandıklarına (su kaynaklarını zehirleyerek ya da akıntı yönündeki balık, böcek, hayvan ve insanlara zarar vererek) tehlikeli olabilirler.
Cibinlikler delik ya da yırtıkların hemen onarılması şartıyla koruma sağlarlar. Ayrıca cibinlikteki ilacın 6-12 ay sonra (sık yıkanırsa çok daha önce) etkisini kaybedeceği unutulmamalıdır. İyi durumdaki cibinliklere yeniden ilaç uygulanabilir, ancak delikler ya da yırtıklar varsa yenisini almak daha güvenlidir. Yeniden ilaç uygularken, eldiven takın ve talimatlara harfiyen uyun.
Herkes için tedavi
Yoksullarda sık görülen bir hastalık olan sıtmadan ölenlerin sayısı her yıl artmaktadır. Kan tahlillerinin ve tedavinin masrafını karşılayamayan insanlar bu hastalıkla yaşamaya ve ölmeye mecbur kalıyorlar. Bir kişi dahi sıtmalı olsa, hastalık diğerlerine bulaşabiliyor.
Sıtma yoksulluğun ve sosyal adaletsizliğin pençesindeki toplumlarda daha sık görülür. Önleme kampanyalarının başarılı olabilmesi, herkes için tedaviyi sağlamanın yanı sıra yoksulluğun ve sosyal adaletsizliğin kök nedenlerinin de çözülmesine bağlıdır.