Hesperian Health Guides
Toplumda sivrisinek kontrolü
HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Bölüm 8: Sivrisineklerden kaynaklanan sağlık sorunları > Toplumda sivrisinek kontrolü
- Eski araba lastikleri, çiçek saksıları, yağ bidonları, kanallar, kapaksız depolar ve ayrıca evdeki durgun su odakları gibi suyun toplandığı yerleri ortadan kaldırın.
- Arazide suyun toprağa emilmesi yerine göllenmesine yol açan oluşumları önleyin.
- Sulak alanların su akacak biçimde korunduğundan emin olun (bkz Bölüm 9).
Evlerin ve yerleşim yerlerinin çevresindeki sivrisinek üreme alanlarını ortadan kaldırın:
Toplumda sivrisinek kontrolü programlarında kullanılan diğer yöntemler:
- Sivrisinekleri yiyen balık üretin. Orta Amerika sivrisinek balığı, Güney Amerika gupileri, Afrika tilapisi, sazan balığı ve diğer balıklar sivrisinekleri kontrol etmek amacıyla kullanılabilirler. Bu balıklar her yerde farklı isimlerle anılsalar da sıklıkla “sivrisinek balığı” olarak bilinirler.
- Doğal su yollarını tamir ederek, tahliye kanalları açarak ve kullanılmayan sulama hendeklerini ve gölcüklerini doldurarak suyun akmasını, arazilerin tahliye olmasını sağlayın. Çeltik tarlalarını her hafta 2 ya da 3 gün tahliye etmek üretime zarar vermeden sivrisineklerin imhasını sağlar.
- Sivrisinek kontrolüne yardımcı kuşların, yarasaların ve diğer canlıların barınmasını sağlamak için ağaç dikin.
Haşere öldürücü kullanımı
Sivrisinekler yılın sadece bir kısmında ürüyorlarsa haşere öldürücülerle kolayca imha edilebilirler. Geçmişte sıtma sivrisineklerini öldürmek için üreme yerlerine DDT serpilmesi yaygın olarak kullanıldı. Ancak DDT, kansere ve doğum defektlerine yol açarak insanlara ve hayvanlara büyük zararlar verebilen bir maddedir (bkz Bölüm 16). DDT hava ve su yoluyla çok uzak yerlere ulaşabildiği ve çevrede yıllarca kalabildiği için zaman içinde daha da tehlikeli hale gelebilir. Bu nedenle, çoğu ülkede artık daha az zehirli haşere öldürücüler önerilmektedir.
Piretrinler adı verilen bir haşere öldürücü grubu insanlara, hayvanlara ve toprağa daha az zararlıdır. Piretrinlerin DDT ya da malatiyona (bir diğer zehirli pestisid) karşı bir diğer üstünlüğü de aynı alana daha az ilaç gerektirmesidir.
Piretrinler çevrede birikmezler. Ancak maruz kalınırsa onlar da zehirlidir ve özenle kullanılmalıdır. Piretrinler deride ve gözlerde tahriş yaparlar, döküntülere ve solunum güçlüğüne yol açarlar. Özellikle çocuklar, gebe ya da emzikli kadınlar bu ilaçla doğrudan temastan kaçınmalıdır. Piretrinler su kaynaklarına karışırsa çok zehirlidirler. Piretrinleri su yolları ve gölcükler yakınında asla kullanmayın.
 |
| Haşere öldürücü kullanımı kısa süreli bir sivrisinek kontrol önlemidir. Onları kullanmak zorundaysanız güvenlik ekipmanı kullanın. |
Son zamanlarda, DDT eskisinden farklı yollarla tekrar kullanıma girmiştir. Artık sadece kapalı alanlarda Indoor Residual Spraying (IRS) denen bir yöntemle kullanılması önerilmektedir. Böylece sivrisinekleri öldürmek için eve daha az DDT püskürtülür. Bu yöntemle daha dar bir alanda daha az zehir kullanılır. Su kaynaklarına karışması önlenir ve sivrisineklerin direnç kazanma şansı da düşüktür.
Tüm haşere öldürücüler zehirlidir. DDT, piretrinler ya da başka bir haşere öldürücüyü kullanırken:
- Talimatlara uyun ve dikkatle püskürtün.
- Püskürtme yaparken daima koruyucu teçhizat kullanın.
- Mümkün olduğunca az kimyasal kullanın. Sadece sivrisinekler eve girince kullanın.
- Asla çocukların, gebe ya da emzikli kadınların yakınında ilaçlama yapmayın.
- Çocukların ilaçla muamele edilmiş cibinlikleri emmediklerinden ya da çiğnemediklerinden ve mümkün olduğunca az dokunduklarından emin olun.
- İlaçla muamele edilmiş cibinlikleri yıkarken leğen kullanın; yıkama suyunu, su yollarını ve içme suyunu korumak için drenaj çukuruna dökün.
Tüm haşere öldürücülerin aşırı kullanımı sivrisineklerin direnç kazanmasına neden olarak ilacı etkisiz hale getirir. (Haşere öldürücülerin zararları ve olabildiğince güvenli kullanımı hakkında daha fazla bilgi için bkz Bölüm 14.) Haşere öldürücü kullanımı acil hallerde sivrisinekleri hızla kontrol altına almak için bir önlemdir. Ancak haşere öldürücüler sivrisineklerden kaynaklanan hastalıkları sadece herkes için tedavi, toplum sivrisinek kontrolü ve toplum eğitimini içeren bir programın parçası olduklarında azaltabilirler.
Sivrisinekleri durdurarak deng hummasını durdurmak
Yirmibeş yıldır, Nikaragua’daki Managua halkı, giderek artan oranda deng hummasına yakalanıyor. Deng hummasını yayan sivrisinekler suda ve evlerin çevresinde yaşadığı için, çok sayıda insan güvenli su depolama ve atıksu tahliyesi olmayan tropikal şehirlere göç ettiğinde deng humması hızla yayılıyordu.
Managua halkı bilim insanları, STKlar ve Sağlık Bakanlığıyla 10 mahallede deng hummasını önleme ve azaltma programı başlattı. İlk yaptıkları iş deng hummasının yayılmasıyla ilgili kanıt toplamak oldu. Çocuklar içinde değişik gelişim aşamalarında sivrisineklerin bulunduğu sulardan numuneler topladılar, bilim adamları çocukların tükürüğünde tahliller yaparak kaç tanesinin deng humması bulaşmış sivrisineklerce ısırıldığını belirlediler ve toplumun üyeleri evleri ziyaret ederek deng humması hakkındaki bilgilerini ve düşüncelerini öğrendiler.
Deng humması hakkında öğrendiklerini paylaşmak mahalle toplantılarından posterlerden ve sosyodramalardan yararlandılar. Çocuklar vurunca içinden şekerleme dökülen deng humması sivrisineği kuklalarıyla oynadılar. Gençler, deng hummasının önlenmesi temalı pop-stili şarkılar yazdılar ve çalıp söylediler.
Her mahalle kendi sivrisinek kontrol programını geliştirdi. Sivrisineklerin eski lastiklerde ürediğini bildikleri için, bir grup eski lastikleri toplamaya, toprakla doldurmaya ve bunları dik yerlerde basamak olarak kullanmaya karar verdi. Böylece hem sivrisineklerin üreme yerleri ortadan kalktı hem de tepenin yamaçlarına inip çıkmak kolaylaştı. Geri kalan lastiklerin içine de çiçek diktiler.
Başka bir mahalledeki bir grup su saklama bidonları için ucuz kapaklar yaparak sattı. Bu da hem sivrisinek üreme alanlarını ortadan kaldırırken topluma para da kazandırdı. “Toplum Deng Humması Önleme Programı“ bugün hala sürüyor. Programın insanları deng hummasına yakalanmaktan kurtarma yanında başka faydaları da oldu:
- Çete üyesi olanlar dahil, gençlerin mahalleleri için olumlu değişimlere katkıda bulunması toplumsal birlikteliği arttırdı.
- Müzisyenler insanları eğitmek için popüler şarkılar besteleyerek deng hummasını önlemeyi eğlenceli bir iş haline getirdiler.
- Değişik dinsel ve politik gruplar farklılıkları bir yana koyarak ortak bir proje üzerinde çalıştılar.
- Yerel sağlık aktivistlerinden Sağlık Bakanlığı’nın sağlık ocakları ve merkezlerinin yönetim kurullarında görev almaları istendi.
Şimdi, bu 10 mahallenin insanları deng hummasını durdurmak ve toplumsal hayatlarını iyileştirmek amacıyla örgütlenmeleri için başka topluluklara yardım ediyorlar.