Hesperian Health Guides
Büyük barajlar sağlığa zararlıdır
HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Bölüm 9: Su havzalarını koruma > Büyük barajlar sağlığa zararlıdır
Baraj nehir üzerine yapılan bir duvardır. Barajlar nehrin akışını engelleyerek rezervuar denen insan yapısı bir göl oluşturmak için yapılır. Rezervuarlarda tutulan su, taşkın kontrolü, içme ve sulama suyu sağlama, elektrik üretme ya da eğlence amacıyla kullanılır.
Barajlar modern şehirlerin kurulmasına katkıda bulunmuş ve çok sayıda insanın hayat şartlarını düzeltmiştir. Ama büyük barajlar, 15 metreden, bazen 250’den yüksek barajlar, birçok bakımdan insanlara ve araziye zarar da verirler.
İçindekiler
Büyük baraj Yaqui halkını nasıl hasta etti?
Yıllar önce kuzey Meksika’nın sıcak ve kuru ikliminde çiftçilikle geçinen Yaqui halkı yaşardı. Rio Yaqui nehrine yıl boyu tarım, içme ve diğer ihtiyaçları için su sağladığından minnettardılar. Nehir üzerine baraj kurulunca her şey değişti.
Meksika hükümeti barajın suyunun yarısının Yaquilere ait olduğunu kabul etti. Ama Yaquiler kısa süre sonra köylerine hiç su gelmediğini anladılar. Tüm nehir buğday ve pamuk yetiştiren çok sayıda endüstriyel çiftliği sulamak üzere dev bir kanala bağlandı. Bu büyük çiftlikler bir süre sonra Yaqui köylerini çevrelediler ve Yaqui halkı kendi bitkileri için su bulamaz oldu.
Kuru çöl toprağında buğday ve pamuk yetiştirmek bol miktarda su, kimyasal gübre ve pestisid gerektiriyordu. Dikimle söküm arasındaki aylarda 45 defa pestisid püskürtülüyordu. Tüm bu zehirler sulama kanallarına boşalıyordu. Nehirleri başka yöne çevrildiğinden ve başka su kaynağı da olmadığından, Yaquiler kanal sularını içmeye başladılar. Yıllar içinde, kirli su onları hasta etti.
Yıllarca kirli su içmeleri nedeniyle, Yaqui çocuklarında öğrenme, düşünme ve oynama ile ilgili sorunlar gelişti. Çok sayıda çocukta kan kanseri (lösemi), doğum defektleri gibi sağlık sorunları ortaya çıktı. Bu sağlık sorunlarının içilen suyun ve solunan havanın pestisidlerle kirlenmesine bağlı olması kuvvetle muhtemel.
Yaqui halkının sağlık sorunları nehre baraj yapıldığı zaman başladı.
Barajlar hem ön hem de arka taraflarında sorunlara yol açarlaram
Barajlar önce nehir akışının engelleneceği yerin arkasında kalacaklar için sorun çıkartırlar.
Göç ve yoksulluk
Barajlar insanları göçe zorlar. Birçok insan verimsiz arazilerde ya da şehirlerin varoşlarında yaşamaya başlar. Yerinden edilen insanlara para ya da arazi sözü verilir. Ancak yerel yetkililer sıklıkla bu parayı vermezler. Çoğu zaman, baraj suyu altında kalan yerlerde sadece tapulu arazisi olanlara para ya da arazi verilir.
Bazen, verilen arazi tarım açısından çok uygun olmayabilir. Baraj suyu altında kalacak kasabalar hükümetten bakım ve geliştirme için para alamadıklarından okullar, yollar ve sağlık hizmetleri ihmale uğrar. Bazı kasabalar su altında kalmadan önce yıllarca bu durumda beklerler.
Barajlar nehrin doğal akışını bozarlar. Barajın durumuna göre su akımında artışa ya da azalamaya yol açarlar. Doğal sel ve kuraklık döngüsünün bozulması tüm nehri etkiler ve bütün arazilerin tahrip olmasına neden olur.
Haşere üremesi için yeni ortamlar
Sivrisinekler sulama kanallarının sığ ve güneşli sularında ve rezervuarların kenarlarında ürer. Rezervuardaki su seviyesini düzenli olarak alçaltıp yükseltmek genç sivrisinekleri öldürebilir. Ancak barajları yönetenler bu hususu genellikle önemsemezler.
Nehir körlüğü hastalığını yayan kara sinekler yumurtalarını barajlardan salınan su gibi hızla akan suya bırakırlar. Baraj gölündeki durgun su ve sulama projeleri kan parazitlerini taşıyan salyangozların üreme ortamını oluşturur.
Nehir kenarlarında ve taşkın yataklarında erozyon
Baraj bir nehri bloke ettiğinde, suyla taşınan toprak ve taş parçacıkları (mil) nehrin kenarları yerine nehrin ve baraj gölünün dibine çöker. Baraj gölünden salınan suda mil yoktur. Tarım toprağını zenginleştiren bir unsur olan milden mahrum kaldığı için barajın önündeki topraklar giderek zayıflar. Ve barajdan salınan su akarken mili de götürdüğünden, toprağı erozyona uğratır, nehir yatağını derinleştirir.
Büyük barajlara alternatifler
Bir baraj yapımı planlanıyorsa, sorulacak ilk soru şudur: Bu gerekli mi? Barajlar taşkın kontrolü, elektrik üretimi, sulama ve büyüyen şehirlere su sağlama amaçlarıyla yapılırlar. Bu hizmetler daha az zararlı yollardan karşılanabilir.
Sorulacak ikinci soru: “Bundan kim yararlanacak?” olmalıdır. Tüm dünyada, zarar görecek topluluklar büyük barajlara direniyor ve alternatifler öne sürüyorlar. Birçok yerde başarıyorlar da.
Taşkın kontrolü. Mümkünse, doğal taşkın yataklarında ve su havzalarında yapılaşmadan kaçının. İnsanların sellere hazırlıklı olmasına yardım etmek için uyarı sistemleri geliştirin. Nehirlerin doğal akışını korumak selleri barajlara göre daha etkili biçimde önler.
Elektrik. Hükümetleri kullanılacağı yere en yakın noktada elektrik üretimi için rüzgar, güneş ya da küçük çaplı su gücü kullanma konusunda teşvik edin. Yerel olarak yönetilen ve kontrol edilen enerji hem kırsal alanlarda hem de şehir ve kasabalarda yaşayanlar için daha sürdürülebilirdir (bkz Bölüm 2).
Sulama. Yerel gelişme su güvenliğini büyük barajlara oranla daha iyi sağlar. Hindistan’ın Gucarat eyaletinde, kurak mevsimde kullanılmak ve taban suyunu takviye etmek amacıyla binlerce küçük baraj yapıldı. Barajların maliyetini hükümet ve köylüler birlikte karşıladılar. Daha önce yılın ancak bir yarısında sulama yapabilen köylüler artık yılın tamamında suya kavuştular.
Su havzanızda baraj yapımı tasarlanmış ya da gerçekleştirilmişse
Topluluklar, dünya ölçeğinde, yeni barajların yapımına direniyorlar, eskilerinin yıkılmasına çalışıyorlar ve barajların kendilerine verdiği zararların hem para hem de arazi olarak tazmin edilmesini istiyorlar. Bazı topluluklar ayrıca barajların kontrol mekanizmalarının değiştirilmesini, nehirlerin daha doğal bir biçimde akmasını ve barajın yol açtığı zararların azaltılmasını talep ediyorlar.
Kabilelerarası ortaklık Yukon Nehri’ni koruyor
ABD-Kanada sınırındaki Alaska ve Yukon Arazisindeki, Yukon Nehri birçok köy ve kasabadan geçerek 3700 kilometrelik bir seyir izler. Kirlilik nehri tehdit etmeye başlayınca, 60 yerel topluluk ırmağı gelecek kuşaklar için temiz tutmak amacıyla birlikte çalışmak üzere bir anlaşma imzaladılar. Kurdukları birliğe Yukon Nehri Kabilelerarası Su Havzası Konseyi adını verdiler.
Su Havzası Konseyi tüm nehri temizlemeye çalışarak başlamadı işe. Onun yerine ufak ama hedefleri çok açık projelerle başladılar. İlk programlarından biri nehir boyundaki kasabalarda plastik torba kullanımının yasaklanması oldu.
Plastik torba yasağıyla, nehir boyundaki insanlar kişisel sorumluluk sahibi olmanın su havzasını koruma açısından büyük farklılıklar yaratabileceğini öğrendiler.
Plastik torba yasağı başarılı olduktan sonra, insanlar atık pilleri, yağı ve hurda arabaları ortadan kaldırmaya giriştiler. Su havzasındaki her topluluk bir atık gömme alanı ve pil toplama ambarı yaparak zehirleri toprak ve sudan uzak tutmaya çalıştılar. Sonra, hava yolu ve gemicilik şirketlerini, askeri üsleri eski pilleri, arabaları ve yağları güvenli biçimde imhaya ikna etmeye çalıştılar.
Şimdi, Yukon kabile yönetimleri atık su sistemlerini ve atık gömme alanlarını iyileştirmeye, çöpün dönüştürülmesi ve yeniden kullanımı konusunda programlar geliştirmeye çalışıyorlar. Gençlere su kirliliği olup olmadığını nasıl anlayacaklarını, bulaşma varsa bunu nasıl önleyebileceklerini öğretiyorlar.
Yukon Nehri Kabilelerarası Su Havzası Konseyi, Kanada ve ABD’deki kabile, eyalet, yerel ve ulusal hükümetlerle, çevre ve su havzası gruplarıyla, finans ajanslarıyla ve dışarıdan danışmanlarla ortaklıklar kurdu. Birçok grubu bir araya getirerek, su havzasındaki herkesi kapsayacak bir plan yaptı ve işin gerçekleştirilmesi için yeterli kaynağı topladı.
Su Havzası Konseyi önce ufak, sonra büyük adımlar atarak Su Havzası Konseyi yavaş ama etkili bir değişimi teşvik ediyor. Konsey’in bir üyesi, “Çocukken nehir suyunu doğrudan içerdim. Bunu tekrar yapabilmek için 50 yıl daha geçmesi lazım” diyor.