Su havzaları nasıl çalışır?

---

HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Bölüm 9: Su havzalarını koruma > Su havzaları nasıl çalışır

---

 

Su havzası zarar görünce herkesin sağlığı etkilenir. Su havzalarının çevre için ne kadar önemli olduğunu anlamak için nehirleri ve dereleri toprağın damarları olarak düşünmek yeter. Toplar damarların kanı vücudumuzda taşıdıkları gibi onlar da suyu arazi boyunca taşır ve hareket ettirirler. Biz yaşamak için kana nasıl muhtaçsak çevre de suya öyle muhtaçtır.

Su havzasının sınırları tepelerin sırtları ve zirveleridir.

Bu ufak su havzaları...

... daha büyük bir su havzasının parçalarıdır.

Su döngüsü

Su daima hareket eder. Bu hareket bazen nehirde olduğu gibi akarak, bazen de sıvı halden (su) gaz haline (buhar) ya da katı haline (kar ya da buz) dönüşerek olur. Ancak dünyadaki toplam su miktarı asla değişmez. Gökyüzündeki suyun tümü toprağa iner, toprağı suladıktan sonra, nehirler, göller ve okyanuslara dökülür ve sonra tekrar buharlaşarak gökyüzüne döner. Suyun bu hareketine su döngüsü denir.

Güneşten gelen ısı göllerin, nehirlerin ve okyanusların yüzeyindeki suyun buharlaşarak gökyüzüne çıkmasını sağlar. Su bitkilerden ve topraktan da salınır.

Bulutlar suyu taşır, yağmur veya kar halinde toprağa geri bırakır.

Su toprağın yüzeyinde dereler, nehirler ve göller halinde bulunur.

Su toprağa sızarak bitkileri ve ağaçları besler. Toprağın altına geçerek kuyulardaki ve pınarlardaki suyun kaynağı olan zemin suyu halinde depolanır.

Su havzaları suyu ve toprağı nasıl korur?

Su havzasındaki suyun çoğu nehirler ve göllerde değil toprağın içindedir. Sağlıklı bir su havzası temiz su ve verimli toprak kaynağıdır. Su havzasının yüksek kısımlarında ve nehir ya da derelerin kenarlarındaki ağaçlar ve bitkiler, özellikle otlar, taban suyunun kalitesini ve miktarını arttırır.

Suyu, bitkileri ve toprağı koruyarak su havzasını korumuş oluruz.

Bitkiler ve ağaçlar yağmur suyunu yavaşlatır, yayar ve toprağa emilmesini sağlayarak toprağı sürükleyip götürmesini engeller.

Nehirler ve dereler insanları, balıkları ve hayvanları besler.

Su topraktan yavaşça nehirlere girerse, yağışlar arasında da nehirde bol miktarda su bulunur, fırtınalar sırasında da sel az olur.

Sulak alanlar, sıklıkla su havzasının tabanında bulunur, su hareket ederken onu süzer ve temizler. Sulak alanlar bazı zehirli maddeleri bile süzebilirler.

Su havzası yapımı

Bu actıvıte su havzasının nasıl çalıştığının ve su havzasındaki her şeyin o alanda tüm yaşayanların sağlığı açısından nasıl önemli olduğunun anlaşılmasına yardım eder.
Süre: 30 - 45 dakika
Gereç: Her grup için büyük bir kağit, bir leğen ya da kazan, renkli kalemler ve su.

1. Katılımcıları 3-5 kişilik gruplara ayırın.
2. Her grup büyük kağıdını alsın, buruştursun ve sonra bazı tümsek ve çukur alanlar kalacak biçimde kısmen düzleştirsin.
3. Grup, su havzasının değişik özelliklerini-tepeler kahverengi, vadiler yeşil, su yolları mavi- renkli kalemlerle kağıt üzrine işaretlesin. Sonra, insanların su havzasına kattıkları şeyler de değişik renklerle gösterilsin: çöp alanları için kırmızı, pestisidler, petrol ve diğer kimyasallar için için siyah ve benzeri.
4. Kağıdı leğen ya da kazanın içine yerleştirin, girintilerin vadileri, çıkıntıların yükseltileri gösteren şeklini su havazsına benzeyecek biçimde sabitleyin.
5. Gruptakiler parmaklarını syula ıslatsın ve renkler kağıdın üzerinde akana kadar hafif fiskelerle suyu su havzasına serpsinler. Her grupla, renkler su havzasının en alçcak kısımlarına doğru aktıkça neler olduğunu tartısın.
6. Grupları bir araya getirerek gördükleri şeylerin gerçek bir su havzasındaki karşılıklarını tartıştırın. Renklerin kat ettiği mesafeye ve farklı elemanların su havzasında birbirleriyle nasıl karıltığına dikkat çekin.

Tartışma için sorular:

• Çöp depolama alanlarından (kırmızı renk) ve ve pestisidlerden (siyah renk) meydana gelen akıntılar suyun akışı yönünde yaşayan insanlarda ne gibi sağlık sorunları doğurabilir?
• Su havzası hasarlanırsa topluluğunuzun ne gibi değişiklikler göreceğini düşünüyorsunuz?
• Toplumuz su havzasını korumak ya da düzeltmek için neler yapmalıdır?

Aguan Nehri Vadi’sinde su havzası tahribatı

Kırk yıl önce Aguan Nehri’nin etrafındaki tepeler ormanlıktı. Vadi, Honduras’taki en verimli arazilerden biriydi ve birçok köy ve çiftliğin ahalisine iyi bir geçim sağlıyordu. Çok sayıda ufak ve temiz dereler tepelerin arasından masmavi Aguan Nehri’ne katılıyordu. Nehir vadinin kalbinden geçerek Karayip Denizi’ne dökülüyordu.

Sonra insanlar tarım yapmak ve inek otlatmak için ağaçları kesmeye başladılar. Büyük meyve şirketleri gelip ağaçları keserek muz plantasyonları kurdular. Aileler tepelere doğru göçmeye başladılar, çünkü vadideki harika toprak zengin toprak sahiplerinin eline geçmişti. Sonuçta, ağaçların çoğu kesildi ve çok sayıda insan tepelerin yamaçlarında yaşamaya başladı. Nehirde ve derelerde daha az su vardı, üstelik eskisi gibi berrak değildi.

Aguan Vadisi halkı bir şeylerin ters gittiğini seziyordu ama su havzasının ne kadar tahrip olduğu ancak bir fırtınadan sonra anlaşıldı. Aşırı yağmurlar tepelerden toprak kaymasına neden oldu. Çok sayıda ev, hatta bazı köyler yok oldu. Çok sayıda insan öldü, birçoğu da hastalandı.

Fırtınanın etkilerinden kurtulmak için çalışırken insanlar yamaçlardaki ağaçların yok olması, toprak kaymaları ve sağlık sorunlarının ilişkili olduğunu görmeye başladılar. Sığırların içme suyunu kirletmesi, çocuklarında ishal ve diğer hastalıklara neden oluyordu.

Hasatlar da kötüleşmişti. Toprak yağmur suyunu tutamadığı için tarlalar hemen kuruyordu. Kış yağmurları ise toprağı alıp götürüyordu. Hasat o kadar kötü oluyordu ki insanlar aç kalıyordu. Açlık sağlık sorunlarını daha da ağırlaştırıyordu.

Köylüler sağlıklarını düzeltmek için su havzasını korumaları gerektiğini anladı.

Aguan Nehri Vadisi'nin hikayesi devam edecekç.

Sanayi ve endüstriyel tarımdan gelen atık ve artık maddeler suyu kirletir.

Ormanların kesilmesi toprak erozyonuna ve sellere yol açar.

Aşırı yapılaşma ya da asfaltlamayla sulak alanların tahribi daha fazla taşkına ve su kirlenmesine neden olur.

Tahrip olan su havzalrının sağlığa etkileri

Arazideki ağaçlar ve bitkiler yok edilince, toprak daha az su tutar, kuyular ve pınarlar kurur. Kurak zaman dilimleri daha uzayarak ya da daha sıklaşarak yeterli su olmamasına bağlı tüm sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına yol açar. Orman kırımı ayrıca toprak kaybına (erozyon) da neden olur, böylece gıda üretimi zorlaşarak açlığa ve göçe neden olur.

Sulak alanlar tahrip olduğunda, sudaki zehirler süzülemediğinden kirlenme daha da artar. Sulak alanların zarar görmesi ve orman kırımı yaralanmalara, Sanayi ve endüstriyel tarımdan gelen atık ve artık maddeler suyu kirletir. ölümlere ve ishalli hastalıklarda artışa yol açan taşkınlara neden olur.

Su havzasındaki değişiklikler sivrisineklerle ilişkili hastalıklarda artışa neden olur

Sivrisinekler durgun ve yavaş akan sularda ürerler. Su havzasında, suyun akışında ve arazinin kullanımında ani ve büyük değişiklikler yapılırsa, sıklıkla sivrisineklerin kolayca üreyebileceği bir ortam yaratılır. Değişiklik nedenleri:

• Kum ve çakıl gibi inşaat malzemeleri ya da altın gibi değerli madenler elde etmek için nehir yatakları kazıldığında sıklıkla geride durgun su gölcükleri kalır.
• Nehirlerde barajlar kurmak suyu durgunlaştırır ve suyun akış yollarını değiştirir.
• Yol yapımı su akışını engelleyerek durgun su havuzlar oluşturabilir.

Suyu harekelendirebilirseniz, su havzasındaki değişiklikler deng, sıtma ve sarı humma gibi sivrisinek kaynaklı hastalıklara yol açmayabilir. Sivrisineklerin neden olduğu sorunları önleme hakkında daha fazla bilgi için bkz Bölüm 8.

This page was updated:03 Ara 2021