Hesperian Health Guides
Temiz üretim
HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Bölüm 20: Zehirli maddelere bağli zarari önleme ve azaltma > Temiz üretim
Kirliliğe ya da zehirli atığa neden olmadan ürün imal etmek ve satmak için teknolojiler ve yöntemler mevcuttur.
İçindekiler
Bir kağıt fabrikasında temiz üretimin kullanılması
Temiz üretim insanların ve çevrenin sağlığını korur. Kağıt fabrikasında ağaçlar, su, elektrik ve klor gibi kimyasallar kullanılır. Kağıt fabrikasında temiz üretim kirliliği şu yollarla azaltır:
- Dönüştürülmüş kağıt ve sürdürülebilir ormanlardan gelen ağaçlar kullanarak.
- Petrol ya da kömür gibi fosil yakıtlardan üretilen elektrik yerine yenilenebilir enerji (güneş ya da rüzgar enerjisi gibi) kullanarak.
- Klor ya da diğer zehirli kimyasalları kullanmayarak.
- Mümkün olduğunca az su kullanarak. Su tekrar tekrar kullanıldıktan sonra güvenli bir hale getirilerek çevreye salınır.
Çoğu endüstri kolları temiz üretim süreçlerini kullanabilirler. Fabrikalardan çıkan ısı elektrik üretiminde kullanılabilir ve sıklıkla bir işlemde oluşan atık ürünler bir başkasında malzeme olarak değerlendirilebilir. Temiz üretim atık miktarını sıfıra indirebilir. Temiz üretim, malzemeleri ve enerjiyi yeniden kullandığı için para tasarrufu da sağlar.
Ancak şirketler temizlik için ücret ödemediklerinden ya da neden oldukları kirliliği ve zararı önlemediklerinden, temiz üretim yöntemlerine geçmeleri için genellikle halkın baskısı ya da hükümetin düzenleme yapması gereki.
Temiz işletmeciliği teşvik etmek
İşletme sahipleri ve çalışanlar kimyasalların ve endüstriyel atıkların kendilerine ve toplumdaki herkese nasıl zarar verdiğini anladıklarında, zararı azaltmak için üretim malzemelerinde ve yöntemlerinde değişiklik yapmaya istekli olurlar. Ancak, bazen toplumun sağlığı için yararlı değişiklikleri yaptırmak için hem pozitif hem de negatif yöntemlerle baskı yapmak gerekir. İşletmeleri daha temiz üretim yöntemlerini seçmeleri için etkilemenin değişik yolları vardır.
Hükümetin yapabilecekleri: Zehirli kimyasalların kullanılmasını ve tehlikeli üretim süreçlerini düzenlemek ya da yasaklamak; zararlı yollarla üretilmiş ürünleri satın almayı reddetmek; işletmelere temiz üretim yöntemlerine geçmeleri için fon sağlamak; temiz üretim yöntemleri kullanan işyerlerine daha az, zararlı yöntemler kullananlara ise daha çok vergi koymak.
Halkın yapabilecekleri:: Kendimizi, iş yeri sahiplerini ve çalışanları zehirli maddelerin tehlikeleri ve temiz üretim yöntemlerinin yararları hakkında eğitmek; kirletici bir şirket tarafından üretilen ya da satılan malları boykot etmek (satın almamak); insanların zehirli ürünlerin yerine kullanılabilecek zehirli olmayan alternatifler hakkında bilgilenmelerini sağlamak; hem zehirli şirketlerin uygulamalarını ihbar etmek hem de zehirli olmayan, sürdürülebilir işletmelerin başarılarını kutlamak için basını kullanmak.
İşçilerin yapabilecekleri: Zehirli maddelerin güvenli kullanımıyla ilgili kuralları öğrenmek, izlemek ve uygulanmalarını zorlamak; sendikal sözleşmelere işçilerin ve toplumun zehirli maddelere karşı korunmasıyla ilgili maddeler yazmak.
Temiz küçük işletmeler
Bazen, küçük işletme sahipleri zehirli maddelerin neden olduğu zararı tam olarak anlamazlar. Onlar ve çalıştırdıkları kişiler zehirli kimyasalları güvenli olmayan biçimlerde kullandıklarında, depoladıklarında ve bertaraf ettiklerinde genellikle sadece para, zaman ve emek tasarruf sağlamaya çalışmaktadırlar. Aslında işadamlarının kendileri de kirlettikleri çevrede yaşarlar, etkilenen insanlar da arkadaşları ve komşularıdır. Ya da temiz üretim yöntemlerini bilirler ama değişiklik için yapılacak masrafları karşılayamayacaklarını sanırlar. Ancak zamanla, zarar gören işçilerin yüksek sağlık giderleri, oluşan hasarın gerektirdiği çevresel temizlik sıklıkla tasarruftan ziyade daha fazla zaman ve para harcanmasına neden olur.
Küçük işletmeler temiz üretim uygulamalarına geçtiklerinde hem tüm topluma yarar sağlarlar hem de işlerini daha sürdürülebilir hale getirirler.
Boyama
Çoğu boyaların yapımında ağır metaller ve diğer zehirli kimyasallar kullanılır. Boya yapımından kaynaklanan atıklar sıklıkla döküldükleri su yollarını tehlikeli ve temizlemesi zor kirleticilerle doldurur.
Kirliliği nasıl azaltalım
Boya endüstrindeki küçük işyerleri aşağıdaki kurallara uyarak zararlı atıklarını azaltabilirler:
- Azo boyaları gibi zehirli boyaları kullanmaktan kaçının ve daha güvenli alternatifler arayın. Doğum defektlerine neden olduğu bilinen azo boyaları basım, dokuma, kağıt imali, ilaç üretimi ve gıda endüstrilerinde sıkça kullanılır.
- Kullanılan zehirli madde miktarını düzenleyin.
- Boyama sırasında oluşan yan ürünleri yeniden kullanarak başka malzemeler imal edin.
- Temizlik suyunu bir sonraki boya harmanında yeniden kullanın.
- Atık su miktarını azaltmak için temizlemede yüksek basınçlı hortumlar kullanın.
- Zehirli maddeleri tanımlayın ve su yollarından uzak güvenli yerlerde saklayın.
Tabakhaneler
Deri tabakhaneleri büyük miktarlarda su, tuz ve değişik krom türleri gibi zehirli kimyasallar kullanırlar. Bu kimyasallar tabaklama işleminin sonunda atık olarak nehirlere ve diğer su yollarına dökülürler. Sonuç olarak, tabakhaneler çevresinde yaşayanların suları sıklıkla yüksek oranda kirlenir.
Kısa dönemde, bu zehirli maddeler bronşit, astım ve diğer solunum sorunlarına yol açabilir. Tekrar tekrar maruziyet ise, uzun dönemde, doğum defektlerine ve kansere neden olabili.
Kirliliği nasıl azaltalım
Bazı tabakhaneler zehirli olmayan ya da daha az zehirli üretim yöntemleri kullanırlar. Geleneksel tabaklama yöntemlerinde daha güvenli olan ve temiz tabaklama yapan hayvan dokuları kullanılır. Krom kullanan tabakhaneler için, kromun geri kazandırılarak ve dönüştürülerek daha az kullanılmasını ve geriye daha az atık kalmasını sağlayan yöntemler vardır. Bu, hem zehirli kirliliği hem de giderleri azaltır. Tabaklama havuzlarında kullanılan su dönüştürülebilir, atık su dökülmeden önce daha güvenli hale getirilebilir.
Tabakhanelerde temiz üretim
Meksika’nın Leon şehri yüksek kalitedeki deri ayakkabılarıyla ünlüdür. León’daki tabakhaneler halkın ekonomik yaşantısı için çok önemli olan küçük çaplı işletmelerdir. Ne yazık ki, tabaklama işlemleri sırasında oluşan kimyasal atıklar doğrudan yerel su yollarına boşaltılmakta, bu da ciddi hastalıklara neden olmaktadır.
Yıllar içinde, Leon’da kirliliği azaltmak için kanunlar çıkartıldı, ancak tabakhaneler bunlara hemen hemen hiç uymadılar. Tabakhane sahiplerinin çoğu kirliliği azaltmanın çok masraflı olduğunu ve işlerini zora sokacağını düşünüyordu.
Ancak kirlilik nedeniyle Leon yakınındaki bir sulak alanda binlerce kuş ölünce, yerel tabakhanelerin bağlı olduğu ticaret odası işlerine zarar vermeden kirliliği azaltmanın yollarını aramaya başladı. Temiz üretimi işte o zaman öğrendiler.
İleriki yıllarda, ticaret odası tabakhanelere kirliliği azaltmaları için yardımcı oldu ve çok sayıda tabakhane yöntem değişikliğine gitti. Bunu sadece içme sularını ya da göçmen kuşları korumak için değil temiz üretimin para tasarrufu sağladığını ve daha kaliteli deri imal etmelerini kolaylaştırdığını da gördüklerinden yaptılar.
Afrika ve Asya’daki tabakhaneler BM Endüstriyel Kalkınma Örgütü (UNİDO) ile tabaklamada kullanılan kimyasalları geri kazanmak ve yeniden kullanmak için farklı yollar bulmak için birlikte çalıştılar. UNİDO’nun Temiz Üretim Projesi tabakhanelerden kaynaklanan kirliliğin yarısının doğal kaynakların dikkatli ve etkili kullanımıyla azaltılabileceğini gösterdi.
Leon’daki tabakhaneler UNİDO projesinden öğrendikleri temiz üretim yöntemlerini uygulamaya başladılar. Öncelikle, tabaklama havuzundaki kromun deriyle daha çok temasa geçerek daha az atık bıraktığı bir işlem kullandılar. Sonra, derileri yumuşatmak için kullanılan zararlı kimyasalların yerini bir enzim (kimyasal değişikliklere yol açan doğal bir ürün) aldı. Düşük kaliteli deri üreten bazı tabakhaneler kromla tabaklama yerine sebzeyle tabaklamayı kullanmaya başlayarak işlemin en zehirli ve masraflı kısmını ortadan kaldırdılar.
Kroma alternatif bulamayan tabakhaneler, kromu ilk kullanımdan sonra dökmek yerine yeniden kullanmaya başladılar. Büyük miktarlarda kimyasalla dolu sular için de aynısı yapıldı. Bazı tabakhaneler su kaynaklarını korumak amacıyla suyu temizleyip yeniden kullanmak üzere dönüştürmek için atık su işleme sistemleri kurdular.
Artık Leon’daki deri işçileri temiz üretimi biliyorlar. Bu yeni yöntemleri neden kullandıklarını sorduğunuzda, yerel su yollarını korumak için diyeceklerdir. Aynı zamanda, artık eskisine göre daha ucuza, daha kaliteli deri ürettiklerini söyleyeceklerdir.
Temiz üretimin tadı
ABD’nin San Fransisko şehrindeki tepelerin güzel görünümü tüm dünyadan turist çeker, çok sayıdaki küçük lokantasında sunulan çeşit çeşit yemekler de. Ancak bu kadar çok lokanta olması, pişirmeden kaynaklanan atık yağın kanalizasyonları tıkamasıyla masrafa yol açan bir sorun haline geldi, Belediye tüm lokantalara yağın kanalizasyona karışmasını önlemek için “yağ kapanı” kullanılmasını şart koştu, ancak yağ kapanlarını boşaltmak ve temizlemek masraflı bir işti. Yeni göçmenlere ait çok sayıda küçük işletme bu masrafı karşılayamazdı.
San Fransisko Kamu Hizmetleri Komisyonu, şehir kanalizasyonunun sorumlusu olarak, atık yağı uygun biçimde bertaraf etmedikleri için lokantalara büyük cezalar kesmek yerine onlara çözüm önermeye karar verdi. Atık yağı toplayıp belediye otobüslerini çalıştırmak için kullanacaklardı!
Dizel motorlar ilk icat edildiğinde bitkisel yağ gibi hafif yakıtlarla çalıştırılırdı. Ancak petrol ucuz ve bol olduğundan ve petrol üreten şirketler güçlü olduğundan, çoğu dizel motorlarında petrol kullanılmaya başlandı. Şimdi, petrole bağlı ciddi kirlilik ve küresel ısınma nedeniyle insanlar daha temiz ve ucuz bir yakıt olan bitkisel yağlara dönmeye başladılar.
Bitkisel yağ dizel motorunda birkaç değişiklik yapılarak ya da yağı “biyodizel”e dönüştürerek hiçbir değişikliğe gerek kalmadan kullanılabilir. Biyodizel yakmak astıma ve kansere neden olan hava kirliliğini dramatik biçimde azaltır, küresel ısınmaya da yol açmaz. Ayrıca, doğal gaz gibi yakıtlarla karşılaştırıldığında daha ucuzdur.
Atık yağı geri dönüştürerek biyoyakıt üretmek sadece yakıt olsun diye yeni bir bitki yetiştirmekten farklıdır. Geri dönüştürme atık ürünleri kanalizasyon yerine insanların kullanımına sokar.
Temiz üretimin işlemesi için, San Fransisko Kamu Hizmetleri Komisyonu lokantalara gidip atık yağ toplamaları için yerli diller konuşan kişiler çalıştırmaya başladı. Artık lokanta sahipleri yağlarını bertaraf ettirmek için para ödemiyorlar, şehir halkı da kanalizasyon tıkanmalarının azalmasından ve otobüsleri için daha ucuz yakıt sağlanmasından memnun.
Şimdi San Fransisko sokakları egzoz gazı gibi değil kızarmış yemek gibi kokuyor. Bu da yerel lokantalara hiç olmadığı kadar çok turist çekiyor.