Hesperian Health Guides
İyileştirilmiş soba
Tüten ocaklar ve sobalar sağlık sorunlarına yol açar. Dumanı azaltmak aile sağlığını iyileştirmenin önemli bir yoludur.
Kullanılan ocağın ya da sobanın tipi pişirilen yemeklere, kullanılan yakıtlara, ocak yapımı için mevcut malzemelere ve geleneksel pişirme yöntemlerine bağlı olarak değişir. Sobayı iyileştirmek ve kapalı ortam hava kirliliğine bağlı sorunları çözmek için, kalkınma ve sağlık görevlileri sobayı kullanacak insanlarla birlikte çalışmalıdırlar. Islah edilmiş soba ancak daha az yakıt tüketmesi ve dumanı azaltması yanında pişirmeyi de zevkli hale getirdiğinde gerçek bir ilerleme kaydedilmiş olacaktır.
İçindekiler
Kadınlar yakıt ve lezzet için sobayı ıslah ediyorlar
Guatemala’daki çoğu kadın gibi, Inez de yemekleri çok odun tüketen ve mutfağı dumana boğan bir sobada pişiriyordu. Sobaları ıslah eden bir organizasyon İnez’in yaşağığı kasabaya gelince, o da diğer kadınlarla birlikte onları dinlemeye gitti.
Organizasyondakiler daha az odun tüketen, daha az tüten ve çok ucuz olan yeni bir soba tasarlamışlardı.” Yeni sobayı kim denemek ister?” diye sorduklarında İnez gönüllü oldu.
İnez, komşuları organizatörler kili kum ve samanla karıştırarak sobanın gövdesini yaptılar. Organizasyon sobanın üzerinde ekmek pişirmek için metal bir tava da verdi. Odunu küçük parçalara ayırdıktan sonra sobayı yaktılar. Gerçekten çok güzel oldu! İnez yeni sobanın eskisine göre daha az odun yaktığını ve tütmediğini gördü. Ancak, sobada pişirdikleri birkaç yemeği yedikten sonra, İnez ve ailesi metal tavada pişirilen ekmeklerin lezzetli olmadığını fark ettiler.
Aylar sonra, soba grubundan bazı kimseler geri döndüğünde, İnez onlara teşekkür etti. Sonra, kısık bir sesle, “Sobayla ilgili bir sorun var. Bana ekmeklerin lezzetini bozuyor gibi geldi” dedi. Organizatörler onu dinledikten sonra sobada yapılan ekmeğin lezzetinin neden farklı olabileceğini sordular. İnez bu soruyu “Eski tava kilden yapılmıştı, fark bu olsa gerek” diye cevaplandırdı.
Öğleden sonra İnez, komşuları ve organizatörler yerel kilden bir tava yaparak birkaç gün kurumaya bıraktılar. Sonra da metal tavayı kil tava ile değiştirdiler. Kızı ekmeğin hamurunu hazırlarken İnez de sobayı yaktı. Soba yeterince ısınınca, ekmekleri tavaya koydu. Ekmekler pişince aile bireylerine verdi. Ekmek çok lezzetliydi! İnez ve ailesinin sobası şimdi gerçekten ıslah edilmişti.
İyi bir soba nasıl çalışır
Pişiren ve ısıtan sobalar
 |
 |
 |
| İyi: Sobayı pencereye yakın yerleştirin. İki pencere olamsı odada havanın daha iyi hareket etmesini saağlar. | Daha iyi: sobanın üzerinde bacaya bağlanmış bir davlumbaz olması dumanın çoğunu evin dışına çıkarır. Çatıdaki bir delik ya da duvarla saçak arasındaki boşluk da dumanın çıkışına yardım eder. | En iyi: Sobanın bağlandığı bir baca dumanın çoğunu evin dışına çıkarır. |
Açık ocakların ıslahı
En basit “soba” açık ateştir. Buna bazen 3-taşlı ateş derler, çünkü dünyanın bir çok yerinde ateş, yakıtı çevreleyen ve gıdayı ya da pişirme kabını yerinde tutan 3 taş biçiminde yakılır.
Ufak değişikliklerle, açık ateşler daha güvenli, daha az tüter ve daha az yakıt tüketir hale getirilebilir. Örneğin, sadece kuru ve küçük, “yeşil” olmayan odun yakılması dumanı azaltacaktır. Ateş ocağının etrafına çamurdan ya da taştan ufak bir duvar yapmanız evde yangın çıkarabilecek ya da yanıklara neden olabilecek kazaları önleyebilir.
 |
 |
| Temiz ateşte, odunların sadece uçları yanar, hem daha az tüter hem de daha az yakıt harcanır. | Kirli ateşte, odun iyi yanmadığından bol miktarda duman çıkar, bir sürü de yakıt harcanır. |
Basit kil soba
Yakıtı zeminden yukarıda tutan madeni ızgarası olan basit bir kil soba çok az malzemeyle yapılabilir. Daha temizdir, daha iyi ısıtır açık ateşe göre daha az odun tüketir. Basit bir kil soba yapmak için:
- 6 kısım kum
- 4 kısım kil
- Birkaç avuç hızar talaşı ya da kıyılmış saman
- Yeteri kadar su ile karıştırarak halka şeklini verin
 Kil halkadaki delik havayı içeri çekerek ateşin sönmemesini sağlar.
Taşlar tencereyi ateşin hemen üzerinde tutar.
|
Tencere ve halka arasından küçük parmağınız kalınlığında ufak bir aralık olması tencereyi en iyi biçimde ısıtırken dumanı da azaltacaktır.
Odun altından hava geçişine izin veren hurda metalden yapılan bir ızgaranın üzerinde duruyor.
Tencere kil halkanın içinde duruyor.
|
Saman kutusu pişiriciler yakıt tasarrufu sağlar
Saman kutusu pişirici yavaş pişen yemekleri (güveç, fasulye ve pirinç gibi) hazırlamakta kullanılır, yakıt tasarrufu sağlarken yemekleri sıcak tutmaya yarar. Saman kutusu pişirici samandan ya da elde mevcut diğer yalıtıcı maddelerden yapılabilir. Karton kutu, saz ya da gazete kağıdıyla doldurulmuş bir sepet de kullanılabileceği gibi tencereyi kalın bir battaniye ya da bezle sarmak da işe yarar.
Sobanın üzerindeki yemek bir süre kaynadıktan sonra tencereyi alın ve saman kutusuna yerleştirin. Yemek 2 saat ya da daha uzun süre pişmeye devam edecektir. Tencerede ne kadar çok yemek varsa sıcağı da o kadar çok muhafaza edecektir. Saman kutusu pişiriciler az miktarda yemekle randıman vermez.
 Yalıtım malzemesi (plastik ya da köpükten olamamalı)
Kapaklı tencere
Kutu
|
 Kutu kapağı
Kapaklı tencere
Kutuya dikilen bez yalıtım malzemesini yerinde tutar
Tencerenin üstüne konacak yalıtım malzemesi
|
| Kutudan yapılan saman kutusu pişirici. | Kutudan yapılan saman kutusu pişirici. |
Islah edilmiş metal soba
Roket soba mülteci kampları gibi geçici yerleşim yerlerinde ya da insanların düzgün bir sobaya sahip olacakları kaynakların kıt olduğu herhangi bir yerde kullanabilecekleri ufak bir metal sobadır. Bu soba yakıtı çok az duman çıkararak, temiz biçimde yakar. Roket soba ucuz ve yerel olarak bulunabilen malzemelerden yapılabilir.
