Hesperian Health Guides
Kapalı ortam hava kirliliği
HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Bölüm 17: Sağlıklı bir ev > Kapalı ortam hava kirliliği
Kapalı ortamda, iyi havalandırma olmadan, pişirme ya da ısınma amacıyla odun, tezek, kömür, odun kömürü, gaz ve bitki artıkları yakıldığında duman eve yayılır. Bu duman, solunum sorunlarına ve diğer hastalıklara neden olan zararlı gazlar ve ince partiküller içerir. Baş ağrısı, baş dönmesi ve yorgunluk gibi belirtileri sıklıkla astım, zatürree, bronşit ya da akciğer kanseri gibi ciddi hastalıklar izler. Dumana bağlı kapalı ortam hava kirliliği TB riskini de arttırır.
Zararlı pişirme dumanına en çok kadınlar ve çocuklar maruz kalırlar. Hamile kadınlar her gün bol dumana maruz kaldıklarında, düşük ağırlıklı, yavaş gelişen ve daha sonra öğrenme güçlüğü çekecek olan çocuklar doğururlar. Bazen, ölü doğum bile söz konusu olabilir. Kapalı ortam hava kirliliğini azaltmak için:
 |
| Erkekler daha sık pişirdikçe, daha iyi aşçılar haline geliyorlar ve yemekleri daha az yakıyorlar. |
- Havalandırmayı arttırın.
- Sobanızı ıslah edin.
- Temiz yakıtlar kullanın (bkz Bölüm 23).
- Daha güvenilir temizlik ürünleri kullanın.
- Dışarıdan gelen hava kirliliğini azaltın.
İçindekiler
Kötü havalandırma sağlığa zarar verir
Havalandırma taze havanın oda ya da binaya girmesi, eski ve kirlenmiş havanın ise dışarı çıkmasıdır. Bir evin havalandırması kötüyse, duman ve kirli hava içeride kalır. Kötü havalandırma, nemin de evin içinde kalmasına yol açarak rutubete ve küflenmeye neden olur. Kapalı ortam hava kirliliğini azaltmanın en kolay yolu havalandırmayı ıslah etmektir. Eviniz havalandırmasının kötü olup olmadığını anlamak için şu belirtiler var mı diye bakın:
- Evde duman olması ya da pişirme ya da ısınma sırasında ortaya çıkan duman nedeniyle tavanların kararması.
- Pencerelerde ya da duvarlarda rutubet birikmesi.
- Elbiselerde, yatak-yorganda ya da duvarlarda küf oluşması.
- Tuvaletlerde ya da lağımda oluşan kötü kokuların evde kalması.
Pişirme için gaz kullanıyor ve sık sık baş dönmesi ve zihin bulanmasından rahatsız oluyorsanız, bu kötü havalandırmanın ya da gaz kaçağının belirtisi olabilir.
Havalandırmanın arttırılması birçok sorunu çözer
Üç çocuk annesi olan Ndito, bir ara her sabah korkunç öksürük nöbetleri geçirmeye başlamıştı. Mutfakta sıcak su ve yemek hazırlamak için ateş yaktığında ev dumanla doluyor ve Ndito’nun nefesi sıkışıyordu. Her nefesi ağrılı ve zorlama ileydi. Mutfağındaki duman Ndito’da astıma yol açmıştı.
Sağlık sorunları nedeniyle, Ndito ve kocası Refa, Kenya Duman ve Sağlık Projesi’ne katılmaya karar verdiler. Refa evdeki hava kirliliğini ölçmeyi öğrendi ve evlerindeki duman miktarının oldukça sağlıksız olduğunu belirledi. Refa ve Ndito duman kirliliğini azaltmak için bazı değişiklikler yapmaya karar verdiler. Proje çalışanları Ndito’nun sobasının bacayla bağlantısını ıslah ederek dumanın evden uzaklaştırılmasını sağladılar.
Ayrıca, Refa havalandırmayı arttırmak için pencereleri büyüttü. Evdeki duman azalınca, aile üyeleri birlikte daha fazla zaman geçirmeye başladılar. Bu pencereler Ndito’nun hayvanlarını gözetlemesini ve içeri daha çok ışığın girmesine izin vererek boncuklu oya yapmasını kolaylaştırdı. Bu değişikliklerden önce, Refa mutfaktan içeri adımını atmazdı. Şimdi erkenden kalkıp ateşi yakıyor ve çayı demliyor.
Böylece, Ndito her sabah erkenden kalkmaktan ve tüm ev işlerini tek başına yapmaktan kurtuldu. Baca ıslah olup duman azalınca evdeki is miktarı da azaldığından Ndito daha az temizlik yapıyor. Öksürük nöbetleri artık iyice azaldı. Refa ve Ndito bacanın ıslahı için bir miktar masraf yaptılar ama yapılan değişiklikler Ndito’nun sağlığını düzeltti ve tüm aileyi hastalıktan korudu. Daha sağlıklı olmaları onların geçimlerini iyileştirdi, bacaya harcadıkları para gelecekleri için iyi bir yatırım oldu.
Havalandırmayı arttırmak için
Karbon monoksit (CO) zehirlenmesi
Sobalar ya da doğal gaz, likit petrol (LPG), zeytin yağı, gazyağı, kömür, odun kömürü ya da odun yakan diğer sistemler rengi, kokusu ve tadı olmayan zehirli bir gaz olan karbon monoksit (CO) salınımına neden olurlar. Arabalar da CO üretirler.
İnsanlar sıcak tutmak ya da daha az yakıt harcamak için odaları sıkıca kapalı tutarlar. Ama havalandırma olmadan ısınma tehlikeli olabilir. İyi havalandırılmayan bir yerde, CO ciddi hastalığa hatta ölüme yol açabilir.
Belirtiler
CO zehirlenmesi önce baş ağrısı, yorgunluk, nefes darlığı, bulantı ve baş dönmesi gibi gribe benzer belirtiler verir, ama ateş yoktur.
Önleme
CO zehirlenmesini önlemenin en iyi yolu evinizin iyi havalanmasıdır. Bacaları ve duman borularını, tıkanan veya paslanan yerleri, gevşemiş bağlantıları kontrol edin. İyi havalandırması olmayan ev, araç ya da çadırda asla kömür, gaz, odun veya diğer yakıtları yakmayın. Evinizi ısıtmak için bütangaz ocağı, fırın ya da elbise kurutucusu gibi gaz kullanılan aletleri kullanmayın. Kapalı ortamlarda petrol ürünlerini yakan motorları ya da makineleri kullanmayın. Mutlaka kullanmanız gerekiyorsa, havalandırmanın iyi olduğundan ve aletin bulunduğu yerin egzoz gazının dışarıya çıkmasına elverişli olduğundan emin olun.
Sigara dumanı
Sigara içilmesi hem içen de hem de dumana maruz kalanlarda aşağıdaki sağlık sorunlarına yol açar:
- Akciğer kanseri, amfizem, kronik bronşit gibi ciddi akciğer hastalıkları.
- Kalp hastalığı, kalp krizi, inme ve yüksek tansiyon.
- Ağız, boğaz, boyun ve mesane kanseri.
İkinci-el duman sigara, pipo vs. dumanına bunları içen kişinin ağzından çıkan dumanın da karışmasıyla oluşur. İkinci-el duman tütün içenlerle birlikte olan herkesi, özellikle çocukları riske sokar. Sağlık sorunları aynen tütün içenler gibidir.
Sigara bırakma ya da bırakmak isteyenlere yardım
Tütün tiryakileri tütünde bulunan nikotin adlı maddeye bağımlı hale gelirler. Sigara içmediklerinde sinirli, hatta hasta olabilirler. İçenlerin çok iyi bildiği gibi, nikotin çok kuvvetli bağımlılık yaptığından sigarayı bırakmak zordur.
Sigara şirketlerinin yoğun pazarlama kampanyalarının etkisiyle, çoğu kişi erken yaşta sigaraya başlar ve nikotin bağımlılığı nedeniyle içmeye devam eder. Sigara şirketleri sigara içmenin bir bağımlılık değil, kişisel bir tercih olduğunu söylerler. Bu doğru değildir. Sigara içmenin kişisel bir tercih değil, zararlı bir bağımlılık olduğunu anlamak sigarayı bırakma yolunda atılacak ilk adımdır.
İnsanlara “SİGARA İÇME” demek sigarayı bıraktırmakta nadiren etkilidir. Bağımlılığı kırmak ve sigarayı bırakmak için bazı öneriler:
- Canınız sigara çektiğinde derin derin soluk alıp verin.
- Her gün egzersiz yapın.
- Sigara içmenin yerini bir bardak çay içmek ya da yürüyüş yapmak gibi sağlıklı bir alışkanlıkla doldurun.
- Nikotini vücudunuzdan sürüp atmak için bol bol su için.
- Aileden ve arkadaşlardan destek alın.
Tüberküloz (TB, verem)
Tüberküloz (TB) çoğunlukla akciğerleri etkileyen bir hastalıktır. İnsandan insana kolayca bulaşır, çünkü TB’li birisi öksürdüğünde, mikroplar havaya karışıp saatlerce canlı kaldıklarından insanlar mikropları solunumla alırlar. TB kalabalık evler, fabrikalar, çalışma kampları, hapishaneler, mülteci kampları ve insanların kalabalıklar halinde yaşadığı ya da çalıştığı havalandırması kötü yerlerde hızla yayılır.
TB mikrobu kimleri hasta ediyor?
Çok sayıda insanın vücudunda TB mikrobu var, ancak bunlardan sadece 10’da 1’i TB hastası oluyor. Astım, sıtma ya da HİV gibi hastalıklardan zayıf düşenlerde, çok genç, çok yaşlı, ya da beslenme bozukluğu olanlarda verem olma ihtimali yüksektir. Sigara içme ve kirli hava soluma da TB riskini arttırır.
Belirtiler
Tüberküloz erken fark edilir ve tam tedavi yapılırsa iyileşebilen bir hastalıktır. Hastalığın başlangıç döneminde şu belirtilerin tümü ya da bazıları görülür:
- Üç haftadan uzun süren ve sıklıkla sabah uyandıktan sonra ağırlaşan öksürük
- Akşamları hafif ateş ve geceleri terleme
- Göğüste ve sırtta ağrı
- Sürekli kilo kaybı ve artan halsizlik
Küçük çocuklarda sık sık ateşlenme, sürekli kilo kaybı, boyun veya karında şişme ya da deri renginde solukluk görülebilir.
Tedavi
 |
| TB hastaları öksürüken ağızlarını kapatmalı ve yerlere tükürmemelidir. |
TB olabileceğinizi düşünüyorsanız, toplum içinde öksürürken ağzınızı kapatın ya da yeninize öksürün ve sık sık ellerinizi yıkayın. Hemen bir hastaneye gidin. Sağlık çalışanı TB teşhis ederse ilaç kullanmanız gerekir.
TB tedavisi için 6 - 12 ay süreyle her gün 3 ya da 4 farklı ilaç alınır. Evde birisinde TB varsa:
- Tüm aileyi TB açısından araştırın ve hasta olanlara tedavi başlayın.
- Tüm çocuklara TB aşısı yapın.
- TB’li kişi öksürüyorsa çocuklardan ayrı yemeli ve uyumalıdır.
Evler ve işyerleri iyi havalandırıldığında TB daha az sorun olur. Ancak toplumdaki bazı insanlar TB mikrobu taşıdıkça, tehlike sürer. Yoksulluğun azaltılmasının, insanların TB’nin fark edilmesi ve tedavisi konusunda eğitilmesinin TB’nin yayılmasını durdurmadaki etkisi diğer çözümlerden daha fazladır. TB’nin belirtileri, önlenmesi ve tedavisi hakkında daha fazla bilgiyi sağlık çalışanlarından alabilirsiniz.