Ağaç dikme

---

HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Bölüm 11: Toprak ıslahı ve ağaç dikimi > Ağaç dikme

---

Bu bölümde:

 

Bu bölümde:

Uygun şartlar altında yapılırsa, ağaç dikme hasarlanmış toprağın düzeltilmesine ve yakacak odun, kereste, insanlar ve hayvanlar için gıda ve ilaç sağlanmasına yardımcı olur.

Ağaç dikme zayıf ve kıraç toprağın yeniden zengin ve verimli hale gelmesini temin edebilir. Ancak olumsuz şartlarda dikilen ağaçların iyi yetişmesi için bakım gerekir. Ağaç dikmenin çok sayıda yararı vardır, ama bu her yer ya da her toplum için doğru değildir (ağaç dikip dikmemeye karar vermenize yardımcı elabilecek bir faaliyete bakın).

Ağaç yetiştirmenin birçok yolu vardır:

• Tohumları ya da çelikleri doğrudan toprağa dikme,
• Yabani fideleri toplayarak dikme,
• Ağaç fidelerini fidanlıkta yetiştirip dikim yerine aktarma,
• Aşılama (çoğaltılması istenilen ağaçtan bir parçanın başka bir ağacın üzerine yerleştirilip tutturulması). (Bu kitapta anlatılmayan aşılama genellikle meyve ağaçları için kullanılır.)

Seçtiğiniz yöntem hangi ağaçları dikmek istediğinize ve hangi tohumların ya da çeliklerin mevcut olduğuna bağlıdır.

Tohumların ya da çeliklerin seçimi

“Çocuk ana-babasına çeker” diye bir atasözü vardır. Ana-babası uzun boylu olan bir çocuğun uzun boylu olması gibi, “ana”sı düzgün gövdeli olan bir fidan iyi bir kerestelik olacaktır; aynı biçimde “ana”sından yararlı bir ilaç elde edilen bir fidan aynı iyi özellikleri devam ettirecektir. Tohumları ya da çelikleri, sağlıklı ve istediğiniz kalitede olan ana ağaçlardan almak en iyisidir. Tohumları kendi çevrenizden toplayamıyorsanız, yakındaki Tarım İlçe Müdürlüğü’nden ya da özel fidanlıklardan satın alabilirsiniz.

Tohumları ekime hazırlama

Bazı tohumlar, genellikle yumuşak kabuklu ve unlu ya da sulu olanlar, toplandıktan hemen sonra dikilmelidir. Diğer tohumların dikimden önce aylarca saklanması gerekebilir (tohum saklama hakkında daha fazla bilgi alı).

Çoğu tohumların sürgün vermek için suya ihtiyacı vardır. Tohum kalın ya da sert bir kabukla kaplıysa ıslatmadan önce bunu yumuşatmak ya da kırmak gerekebilir. Bazı tohumlar dikimden önce daha fazla muameleye ihtiyaç gösterebilirler.

• Tohumun kabuğu çok sert değilse (dişinizle ya da tırnağınızla kırabiliyorsanız) ve çok kalın değilse (bu kitabın kapağından kalın değilse), doğrudan nemli toprağa dikin.

• Kabuk sert ama inceyse, tohumları bir beze sararak el değdirilemeyecek kadar sıcak ama kaynamayan (80° C) suda bir dakika bekletin. Sıcak sudan çıkartıp bir gece soğuk suda bekletin. Ertesi gün dikin.

• Kabuğu sert ama ince tohumlara uygulanabilecek bir başka yöntem 24 saat suda beklettikten sonra ek bir 24 saat de ıslak çuvallarda bekletmektir. Bu işlemi 6 gün tekrar edin, 7. gün tohumları dikin.

• Kabuk sert ve kalınsa, tohumları taş ya da zımparayla oğuşturarak yumuşak kısma ulaşın. Aşırı oğuşturarak tohuma zarar vermemeye dikkat edin.

• Tohumun yaprağı yumuşak ama kalınsa, tohuma zarar vermemeye dikkat ederek kabuktan ince bir parçayı keserek çıkartın.
• Bazı sert kabuklu tohumlar sığır dışkısıyla karıştırılmış suda bir gece bekletildikten sonra 1 gün güneşte kurutulur. Bu işleme 3-4 gün devam edilir. İyi tohumlar çatlayarak dikime hazır hale gelir. Çatlamayan tohumlar atılabilir.

Bazı tohumların kısık ateşte ısıtma, dondurma, hayvan sindirim sisteminden geçirme gibi daha karmaşık işlemlerden geçmesi gerekir. Hangi yöntemin daha iyi olduğunu deneyerek bulun. Birkaç denemeden sonra ağaç tohumlarının dikilmesi konusunda uzmanlaşırsınız.

Ağaç çeliklerini hazırlama

Çeliği bu açıda dikin

Toprak altında 3-4 boğum olmalı

Kökler toprak altındaki boğumlardan gelişir

Bazı ağaçlar toprağa bir çelik dikilip köklenme ve yapraklanma olana kadar sulamakla daha iyi yetişir. Çelik halinde dikilen ağaçlar genellikle tohumlardan büyüyenlere oranla daha erken meyve ya da tohum verir.

Bazı çelikler doğrudan ağacın büyümesi istenen toprağa dikilir. Diğerlerinin ise kendi kendine ayakta kalabilmesi için önce fidanlığa dikilip orada köklenmesi ve yapraklanması gerekir.

Çelikleri dalın orta kısmından, ne çok sert ne de çok elastik olacak bir yerden alın. 6-10 “boğum”lu (dalda yaprakların çıktığı ya da çıkması beklenen yer) bir parça seçin. Yaprakları nazikçe ayırın, boğumlara zarar vermemeye özen gösterin. Köklerin düzgün gelişmesi için dalı düz değil bir açı yapacak biçimde kesin.

İster fidanlığa isterse doğrudan toprağa dikilsinler, çeliklerin kendi kökleriyle su alacak duruma gelene kadar bol bol sulanmaları ve haşerelerden korunmaları gerekir.

Yabani fidelerin aktarımı

Ormandan dikim için fidan toplama

Orman oluşturmanın bir başka yolu da yabani ağaç fidelerini çıkartıp istediğiniz bir yere dikerek orada büyütmektir. Sağlıklı ana ağaçlar bulun ve bunların altında ya da yakınında yetişen fideleri seçin.

Fideleri köküne zarar vermemeye dikkat ederek çıkartın, aksi halde ağaç iyi büyümez. Fidenin çevresini kökün indiğini düşündüğünüz derinliğe kadar daire biçiminde kazın. Elinizle ya da bir aletle köklerin etrafındaki toprağı akıtmadan fideyi sökün.

Ağaç fidesinin kökleri etrafındaki toprağı dikim yapılana kadar nemli tutun. Kökler yeni yerlerinde büyümeye ve kendi sularını sağlamaya başlayana kadar sulamayı sürdürün.

Fidanlıkta ağaç yetiştirme

Ağaç fidanlıkları esas yerlerine dikimden önce ağaçlar için sağlıklı başlangıç sağlar. Ancak fidanlığın yapımı ve bakımı bir sürü iş demektir. Ağaçları fidanlıkta yetiştirmek şu durumlarda özellikle faydalıdır:

• Tohumlar ya da çelikler az bulunuyorsa,
• Korunmadıkları takdirde haşereler ağaçlara zarar verecekse,
• İnsanların fidanlıkla uğraşacak vakitleri varsa.

Ağacı doğrudan dikmek önce fidanlıkta yetiştirip daha sonra aktarma yapmaktan daha kolaydır. Ancak, doğrudan dikim yaptığınızda tutmayan ağaç sayısı aktarma yaptığınızdakinden daha fazla olacaktır.

Ağaçları ne zaman dikelim?

Yılın hangi zamanında dikim yapacağınız ağaçların fidanlıkta ne kadar kalacağına bağlıdır. Bulunduğunuz yerde kurak ve yağışlı mevsimler varsa, ağaçlarınızı yağmurlu mevsim başlamadan hemen önce dikerseniz sulama ihtiyacınız daha az olacaktır. Çoğu ağaçların dışarıya dikilecek kadar büyümeden önce 3-4 ay fidanlıkta kalması yeterlidir

Fidanlık nereye yapılmalı

Fidanlık çalışanlar için kolay ulaşılabilir olmalı, ağaçların yetişmesi ve nakledilmesine kadar ayakta kalabilmelidir.

Fidanlıkta şunlara ihtiyaç vardır:

Bir su kaynağı ve bir su deposu

Alet-edavatın güvenle saklanabileceği bir yer

Toprağın karıştırılabileceği ve kapların doldurulabileceği bir yer

Aşırı güneş, yağmur ve rüzgardan koruma

Büyük hayvanları ve kötü niyetli kişileri uzak tutmak için çit

Tüm fideler için yeterli alan

Düz bir alan ya da yamaç yerdeyse sekiler

Ağaç fidelerini kaplarda yetiştirme

Ağaç fidelerini kaplarda büyütmek taşınmalarını ve dikilmelerini kolaylaştırır. Kaplar fidenin köklenmesine izin verecek kadar geniş ve derin olmalı ancak çok ağır ya da ağacın ihtiyacı olandan fazla su tutacak kadar büyük olmamalıdır.

Fidenin fidanlıkta kalma süresi ne kadar uzun olacaksa kap da o kadar büyük olmalıdır. Çoğu ağaçlar için ağzı 15 cm genişliğinde ve 23 mm derinliğinde kaplar uygundur. Kaplar toprakla doldurulduklarında dik durumda kalacak kadar sağlam olmalı ve fazla suyu boşaltmak için delikleri bulunmalıdır.

Çürüyebilen kaplar (gazete, yapraklar, karton) fideyle birlikte doğrudan toprağa konabilir. Plastik, cam ya da odundan yapılmış kaplar dikimden önce alınmalıdır, bunları defalarca kullanma imkanı vardır.

Genç ağaç fideleri aşırı güneşe maruziyetten korunmalıdır. Birçoğu, sıcak günlerde biraz gölgede daha iyi büyür.

Dikim için toprak

Genç ağaçların köklerinin bozulmaması için dikim amacıyla kullanılan toprak gevşek olmalıdır. Ağaçların iyi büyümesi için besinler açısında da zengin olmalıdır. Ormanlardan ya da derelerin veya nehrin kıvrım yerlerinden alınan toprak genç ağaçlar için çok yararlıdır.

2 kisim nehir kumu

1 kısım zengin, siyah toprak ya da kompost

2 kısım normal toprak

Dikim toprağını eleme

Tohumların ya da çelikleri kaplara dikilmesi

1. Nemli ancak çamurlu olmaması için dikim toprağınızı bir gün önceden sulayın. Ekmeden önce tohumları ıslatın ama sürgün verecek ya da çürüyecek kadar bekletmeyin. Kaplarınızı toprakla doldurun.



2. Çok küçük tohumları dikmek için, toprağın yüzeyini tırmalayın, 5 ya da 10 tohum serpiştirin ve çatal ya da çubukla üzerine azcık toprak örtün. Büyük tohumları dikmek için toprağın orta yerinde tohumun genişliğinin 2-3 katı derinliğinde bir delik açın. Her kaba birden fazla tohum dikebilirsiniz. Tohumları toprakla örtün ve hafifçe aşağıya doğru bastırın. Bu bastırma işlemi mantarların büyüyebileceği hava pakelerini uzaklaştırır.
3. Dikimden sonra kapları sulayın. Tohumlar çok küçükse, tohumların suyla akıp gitmemesi için sulama çok dikkatli yapılmalıdır.
4. Tohumlar 1 ya da 2 yaprak sürgün verdiğinde, en güçlü görünen fidanı seçin ve diğerlerini keserek her kapta 1 fidan bırakın. İstemediğiniz fidanları çekip sökmek yerine kesin. Böylece istediğiniz fidanların köklerini rahatsız etmemiş

Ağaç fidanlarını sulama

Bu ağacın suya ihtiyacı var.

Bu ağacın suyu yeterli.

Ağaç fidanlarını sulama fidanlıktaki en önemli aktivitelerden biridir. Ağaçlarınızı toprağı yıkayıp kökleri açığa çıkarmaması için musluktan akan suda olduğu gibi tek bir akımla değil yağmur yağıyor gibi sulayın.

Fidanların ihtiyacı olan su miktarı köklerinin ne kadar derine uzandığına bağlıdır. Yaprakları düşmeye başlar başlamaz fidanları sulayın. Ancak, bitki için stres oluşturacağından, en iyisi işi bu raddeye getirmemektir.

2 ya da 3 yapraklı olana kadar toprağın yüzeyini tamamen kuru gördüğünüz her zaman sulama yapın.

Sonra, 5 ya da 6 yapraklı olana kadar, toprak başparmağınızın tırnağı derinliğinde kurumuşsa sulayın.

Daha sonra, kökler kabın dibini ittirene kadar, toprak başparmağınızın ilk eklemi derinliğinde kurumuşsa sulama yapın.

Sarmaşıklar ve gübreleme

Sarmaşıklar ışık, su ve topraktan besin almak için ağaçlarla yarışırlar. Bir kap içindeki birkaç ufak sarmaşık zararsızdır. Ama sayısı çoksa, toprağa dokunmadan köküne en yakın yerden kesin.

Toprağınız verimliyse, tohumlar ihtiyaçları olan besinleri alır. Gübre gerekliyse, hayvan dışkısı, kompost ya da idrardan doğal gübreler yapın (bkz Bölüm 15).

Ağaçlar arasındaki mesafe

Ağaçlar arasındaki mesafe

Ağaçlar arasındaki mesafe

Üçgen tarzında dikim küçük bir arazide çok sayıda ağaç yetiştirmeye izin verir.

Fidelerin aktarılması

Fidelerin kökleri kapların dibini ittirmeye başladığında (genellikle dikimden 3-4 ay sonra) aktarma vakti gelmiş demektir. Bunu hemen yapamayacaksanız, kökleri haftada bir kısaltın. Bu, ağacın kabın içinde tam bir kök topu oluşturmasını sağlar, yere kök salmasını önler.

Dikimden 1 ay önce, dikilecekleri yerle aynı güneş seviyesine ulaşana kadar yavaş yavaş fidelerin üzerindeki gölgeyi kaldırın. Bu, fidelerin dikim alanının güneşli ve kuru şartlarına alışmasını sağlar.

Dikmeden önceki gün, fideleri sulayın ki kaplar ıslak olsun. Taşımayı yapın, kökleri hasarlamadığınızdan emin olun. Her fideyi nereye dikeceğinizi işaretleyin. Ağaçlar arasındaki mesafe ağacın tipine ve ağacın dikilme nedenine bağlıdır. Genel bir kural olarak, ağaçları büyüyünce dalların ucu birbirine dokundu dokunacak mesafede olacak biçimde dikin.

Fidelere gölge yapacak ya da dikildiği yerdeki 1 metre çaplı bir alanda su için rekabet edecek tüm çalıları temizleyin. Güneşten korumak için ağaçları sabahın erken saatlerinde ya da ikindi vaktinden sonra dikin. Dikim yaparken kökleri hasarlamaktan ya da kurutmaktan kaçının.

Kapların 1.5 katı derinliğinde kare biçiminde çukurlar açın. Yuvarlak çukurlar köklerin yandaki toprağa uzanmasını önler.	Çukuru, tam dolduğunda gövdenin tabanı yer seviyesinde olacak biçimde, toprakla doldurun. Ağaca başlangıç için güç vermek amacıyla birkaç avuç kompost ya da zengin, kara toprak ekleyebilirsiniz. Dikimden sonra, ağacın etrafındaki toprağı iyice sulayın.

Zor yerlere dikim

	Ağacın dikileceği yerin üst tarafına 1 metrelik daire biçiminde kazarak düz bir teras ol şturun. Terası suyun alıp götürmesini önlemek için ufak bir duvar örün. Dik yamaçlarda, her ağaç için ayrı bir küçük teras yapın.
Kurak yerlerde, ağaçların çevresine su tutması için ufak çukur açın.
Yamaçlarda ağacın alt tarafında V-biçiminde bir toprak yükseltisi oluşturarak yağmur suyunun tutulmasını sağlayın.

Ağaçların bakımı

Genç ağaçları korumak için engeller yapın.

Ağaç, yaşamının ilk yılında koruma ister. Birçok ağaç dikme projesi genç ağaçların bakımını üstlenen kimse olmadığından başarısız olur.

Hava sıcak ve kuruysa, fidanlar önce her gün, sonra da her 2 ya da 3 günde bir günde sulanmalıdır. Birkaç hafta sonra, ağaç kökleri su bulmalıdır. Ancak hava hala sıcak ve kuruysa, ağaçlar ihtiyaç duydukça sulayın.

Ağaçlar sarmaşıklardan daha büyük olana kadar sarmaşıkları kesin.

Hayvanların ya da çocukların genç ağaçlara zarar verme ihtimali varsa, ağaçların etrafına çit yapın.

Bir ağaç iyi gelişmiyorsa, yaprakları sararmış ya da sağlıksız görünüyorsa, ağacın dallarının yayıldığı alan genişliğinde bir alana doğal gübre uygulamak yardımcı olabilir.

This page was updated:03 Ara 2021