Toprağı iyileştirme

---

HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Bölüm 15: Sürdürülebilir tarım > Toprağı iyileştirme

---

Bu bölümde:

 

Bu bölümde:

Çiftçiler iyi ürünler için sağlıklı toprağın gerekli olduğunu bilirler. Birçok çiftçi toprağı hayvan gübresi, yeşil gübre ve kompost gibi doğal gübrelerle zenginleştirir. Doğal gübreler toprak, bitkiler, su, hava ve insanlar için kimyasal gübrelere göre daha sağlıklıdır. Bitkinin ihtiyacı olan tüm besinleri çok ucuza ya da bedavaya sağlar.

Toprağınızı tanıyın

Toprak kum, mil, kil ve organik (örneğin, böcekler, mikroplar, yeşil yapraklar, çürüyen bitkiler ve gübre) maddelerin karışımıdır. Bunların her birinin miktarı ve toprağı işleme biçiminiz toprağın dokusunu (kaba ya da ince oluşunu), verimliliğini (ürün yetiştirme bakımından zenginliğini) ve toprağın yapısını (toprağın birbirini tutmasını) etkiler. Dokusu, yapısı ve verimi iyi olan toprak havanın, suyun, besinlerin ve bitki köklerinin içine girmesine izin veren topraktır. Böyle toprağın ürün yetiştirme yeteneği ve erozyona direnci yüksektir.

Sürdürülebilir tarım yapan çiftçiler sadece ürün değil bitkilerin ihtiyacı olan tüm besinlere sahip toprak da yetiştirirler.

Ek olarak, bazı topraklar alkali (“baz” ya da “tatlı”) iken diğerleri asit (“ekşi”) olur. Toprağınızın “pH”sını (ne kadar ekşi ya da tatlı olduğunu) tahlil yaptırarak ya da tadına bakarak öğrenebilirsiniz. Bitkilerin çoğu ne fazla tatlı ne de fazla ekşi topraklarda en iyi yetişirler. Özel besinler eklemek toprakları daha tatlı ya da daha ekşi yapabilir Organik maddeler eklenmesi tüm topraklarda iyileştirici etki yapar.

Toprağı sürme, belleme, çapalama ya da kazma sırasında ağır ekipman kullanılırsa toprak sıkılaşmış (hava kalmayacak kadar sıkışma) hale gelir. Sıkılaşmış toprağa suyun ya da köklerinin nüfuz etmesi, bitkilerin de ihtiyaç duydukları besinleri sıkılaşmış topraktan alması zordur.

Toprağın sıkılaşmasını önlemek için, toprağı ne çok kuru ne de çok (ama sıkılmış çamaşır kadar nemli) olduğu bir zamanda temizleyin ve alt-üst edin. Birçok çiftçi toprağı olabildiğince az alt-üst ederek hayvan gübresi ve ürün artıkları eklerler, dikim çukurları açma ya da yeşil gübreler gibi yöntemleri kullanarak toprağı gevşek hale getirirler.

Kimyasal gübreler hemen yarar sağlayabilir ancak uzun sürede zararlıdır

Kimyasal gübre

Kimyasal gübre toprağa zarar verdiği, suyu kirlettiği ve daha fazla kimyasal ihtiyacı doğurduğu için hem çiftçi hem de çiftlik için pahalıdır. Dükkandaki bir gübre torbasına bakarsanız üzerinde N-P-K harflerini görürsünüz. Bu harfler bitkileri için ana besleyiciler olan maddelerin simgesidir (N azot, P fosfor, K potasyum). Kimyasal gübreler bu kimyasalları, konsantre (çok yoğun) miktarlarda içerirler. Bu konsantre maddeler zemin suyuna ve akarsulara geçtiklerinde suyu içme, yıkama ve yıkanma için sağlıksız hale getirirler.

Doğal gübre

Ürünleri kimyasal gübre kullanarak yetiştirmeyle ilgili en büyük sorun bunları kullanan çiftçilerin hayvan gübresi gibi organik maddeleri toprağa eklemeyi bırakmalarıdır. Bu, toprağın çok hızlı biçimde besin kaybetmesine ve sıkılaşmasına neden olarak haşere sorunlarına, verimsizliğe, su kaybına ve kimyasal gübrelere daha fazla bağımlılığa yol açar. Kimyasal gübreler kullanıyorsanız, birlikte doğal gübreler de kullanmak önemlidir.

Toprağı tanımak

Amaç: Bu aktivite değişik tarım uygulamalarının toprağı nasıl etkilediğini gösterir.

Süre: 3 saat

Gereçler: kazma, 3 parça karton, su, kağıt ve kalem

1. Birbirinden kolaylıkla yürünebilecek mesafede olan ve değişik biçimlerde kullanılan 3 parsel tarım arazisi seçin. Örneğin, birisi mısır ya da kuru pirinç tarımı yapılan bir tarla, diğeri bir meyvelik ya da aile bahçesi, sonuncusu da yıllarca mera olarak kullanılmış bir arazi olsun.
2. Bir grup çiftçiyle, bu yerlerin her birini gezerek toprağı etkileyebilecek her şeyi belirleyin. Toprağın nasıl kullanıldığını gösteren işaretler neler? Erozyon belirtileri (örneğin, hendekler, çıplak ya da taşlık noktalar, tepelerin eteğindeki toprağın üstündekinden zengin olması) var mı? Bitkiler sağlıklı görünüyor mu?
3. Geçen 5 ila 10 yıl içinde yaptıkları uygulamaları öğrenmek için orada tarım yapan kişilerle konuşun. Grubun gözlemleri çiftçilerden duyduklarınızla örtüşüyor mu?
4. Her parsele 50 cm derinliğinde birer ufak çukur açın. Çukurun bir duvarı dik ve düzgün olsun. Kürek ya da uzun bir bıçak kullanarak çukurun düz kenarından yaklaşık 3 cm kalınlığında bir parça kesin. Bu toprak parçasını bir tahta yüzeye nazikçe koyun. Toprak numunesini nereden alındığı belli olacak biçimde işaretleyin.
5. Üç alanın tümünden toprak örneklerini alınca grubun incelemesi için toplantı yerine getirin. Değişik toprak örnekleri arasındaki farklar neler? Renk, doku, yapı, koku değişikliklerine ve kurtçukların ve haşerelerin olup olmadığına dikkatle bakın. pH'larını karşılaştırmak için tadlarına bakın. Tatlı mı, ekşi mi? Herkesten eline farklı toprak numunelerinden birer parça almasını isteyin. Numunelerin her birini az miktarda suyun içine koyarak yapışkan mı, sert mi, yumuşak mı ya da hemen parçalanıyor mu diye sorun.
6. Bu değişikliklerin hangilerinin rüzgar ve hava durumu gibi doğal nedenlere, hangilerinin toprağın kullanılma biçimine bağlı olarak geliştiğini tartışın.

Bu kitaptan ya da diğer kaynaklardan alınan bilgilerle, tarım için kullanılacak alanlarda toprağı iyileştirmenin ve korumanın yöntemlerini konuşun. Bu yöntemler arasında doğal gübreler atmak, toprağı erozyondan korumak, hayvanlar için sürdürülebilir otlatma uygulamalarını kullanmak, ve diğer tarım uygulamaları bulunabilir.

Baklagillerin köklerindeki küçük yumrular (nodüller) toprağa azot katarlar.

Yeşil gübreler ve örtü ürünleri

Yeşil gübreler toprağın verimini arttıran bitkilerden oluşur. Bu bitkiler yabani otların önünü kesecek örtü ürünleri olarak da iş görürler. Çok sayıda bitki her iki işi de gördüğünden bunlar iki isimle de anılırlar: yeşil gübreler ve örtü ürünler.

Yeşil gübrelerin birçoğu “baklagiller” ailesindendir (bakla,fasulye, nohut, akasya ağacı gibi bitkiler). Baklagiller ailesinden bitkiler toprağa azot katarlar. Fasulyenin ya da bazı ağaçların köklerine bakarsanız, kökler üzerinde küçük yumrular oluştuğunu görürsünüz. Bu küçük yumrular havadaki azotu toprağa çekerek toprağı verimli yapar.

Fava fasulye Vicia faba	Alfalfa Medicago sativa	Runner fasulye Phaseolus coccineus

Sorghum Sorgum	Lablab fasulye Dolichos lablab	Velvet fasulye Mucuna pruriens

Yeşil gübrelerin birçok yararı vardır:

• Toprağı örterek erozyondan korurlar ve su tutmasına yardım ederler.
• Toprağa organik maddeler katarak daha verimli hale getirirler.
• Birkaç yıl yeşil gübre kullandıktan sonra toprağı işlemek kolaylaşır.
• Yeşil gübreler kullanıldıkları tarladan elde edildikleri için işçilik ya da nakliye masrafı yoktur.
• Diğer ürünlerle ekildikleri zaman, yabani otları ve haşereleri kontrol ederler.

Yeşil gübrelerin toprağı iyileştirmekten başka kullanım yerleri de vardır. Bazıları gıda sağlarlar (yulaf, horoz ibiği, çavdar ve fasulye gibi). Diğerleri hayvan yiyeceği olarak kullanılır (yonca ve tırfıl gibi). Sudan otu ve hardal ailesindeki diğer bitkiler ürünlerdeki hastalıkları önler. Yeşil gübre olarak kullanılan ağaçlar yakacak olarak da değerlendirilebilirler.

Yeşil gübre kullanmada sıkça başvurulan 3 yöntem

• Mısır, darı ve manyok gibi ana ürünlerle birlikte yetiştirin.
• Toprağı dinlenmeye bırakınca (nadas) ekin. Yeşil gübreyle 1 yıl, yeşil gübresiz 5 yıla bedel olacak biçimde toprağı iyileştirecek ve yabani otları öldürecektir.
• Ana ürün kaldırıldıktan sonra, kuru mevsimde yetiştirin.

En iyi örtü ürünü çeşitli bitkilerin karışımıdır. Hızlı büyüyen bir tahıl toprağa organik maddeler katarken fasulye türü bir ürün de hem azot ekleyecek hem de yüzeyi örtecektir. Topraklarınızda en iyi işleyen yöntemleri öğrenmek için bölgenizdeki diğer çiftçilerle konuşun.

Ürünü hasat edene kadar büyütün. Fasulye ya da tahılı gıda ya da hayvan yiyeceği olarak kullanın, sonra saplarını kesin.

Örtü bitkisi ekili yerlerde bazı alanları temizleyin ve ikinci ürünü doğrudan toprağa dikin.

Malç

Toprağı örtülü tutmak, yetiştirme mevsiminde bile iyidir. Toprağı örtmeye yarayan şeylere malç denir. Malç su tutmaya, yabani otları kontrol etmeye ve erozyonu önlemeye yardım eder. Mısır sapı, fasulye sarmaşıkları ya da çayır gibi bitki atıkları en iyi malçı oluştururlar çünkü toprağa organik maddeler ekleyen bu artıklara tarlaya bırakıp çürümelerini beklemekten başka bir işlem gerekmez. Yabani otlar da aynı biçimde kullanılabilirler, ancak yeniden bitmelerini önlemek için tohumlanmadan biçilmeleri gerekir.

Malç 10 cm’den daha kalın olmamalıdır. Çok kalın malç aşırı nem tutarak bitkilerde hastalığa neden olur.

	Saman ve biçilmiş çayır yavaşça eridikleri için çok iyi örtü olurlar.
Çürümeye yol açağı için örtünün bitkilerin köklerine değmesini önleyin.

Hayvan gübresi

Hayvan gübresi bitkilerin ihtiyacı olan tüm besinleri sağlar ve zaman içinde toprağın dokusunu, yapısını ve verimini iyileştirir. Öte yandan, kimyasal gübreler, ürünlere sadece 2 ya da 3 tür besin verir ve toprağı da iyileştirmez.

Gübre kullanırken biraz özenli olmak gerekir. Aşırı miktarda gübre kullanmak çok fazla besin birikmesine, su yollarının kirlenmesine neden olabilir. Taze gübre hastalıklara yol açan mikroplar taşır. Taze gübreyi kanalların ya da su yollarının yakınına koymayın. Gübreyle temastan sonra daima ellerinizi ve elbiselerinizi iyice yıkayın.

İnsan atıklarıyla gübreleme

İnsanın idrarı gübreye dönüştürülebilir ve dışkısı da uygun biçimde muamele edilirse toprağa organik madde katkısında bulunabilir. Ancak insan atıklarının zararlı mikroplar içerir ve uygun biçimde kullanılmadığı takdirde hastalıklara yol açabilir (ürün verimini arttırmak için insan atıklarının güvenli biçimde kullanılması hakkında bkz Bölüm 7.)

Toprak

Kompost

Kompost

Kompost gıda kırıntıları, ürün artıkları, yabani otlar ve hayvan gübresinden yapılan bir doğal gübredir. Toprağa kompost eklemek üründeki besinleri toprağa geri döndürmenin bir yoludur. Büyük bir tarlaya yetecek kadar kompost hazırlamak çok iş çıkaracağından kompost sıklıkla küçük bahçelerde kullanılır (kompost yapmak için bkz “Kompost yapımı.”)

Kompost çok çeşitli biçimlerde kullanılabilir:

• Meyve ağaçlarını dikmeden önce açtığınız çukurların diplerine birer kürek kompost atın.
• Tohumları dikerken bir avuç kompostu toprakla karıştırarak hazırladığınız deliğe koyun.
• Alt-üst getirmeden önce toprağınızın üstüne bir kat kompost yayın.
• Bitki büyürken kökünün etrafına daire biçiminde kompost koyun. Ağaçlar için daireyi öğle vakti ağacın gölgesinin düştüğü yere yapın. Az bir toprakla üstünü örtün. Su besinleri köklere taşıdıkça yavaş yavaş bitkinizi besleyecektir.

Kompost çayı

Kompost gübre görevi görecek bir sıvı yapmak ve haşere kontrolüne yardımcı olmak için kullanılabilir. Bir miktar kompostu bez parçasına sarın ve bağlayın. Bezi bir kova suya koyarak 7 ila 14 gün bekletin. Suyun rengi kahverengine döndüğünde bezi çıkarın. Kompostu tarlanıza yayın. Kompost çayını bitkilerinizin yapraklarına püskürtün. Kompost çayla uğraştıktan sonra ellerinizi yıkayın.

Toprağa besin katmanın diğer yolları

Toprağın pH’sını değiştirmek ve toprağa besin katmak için başka yollar da vardır. Kireç taşı, odun külü, öğütülmüş hayvan kemikleri ve deniz kabukları toprağın asitliğini azaltır. Ayrıca, öğütülmüş hayvan kemikleri fosfor, odun külü de potasyum ekler. Kurumuş yapraklar ve çam dikenleri ise topraktaki asitliği arttırır.

Yakılan odunların külü bahçe toprağının asitlğini azaltmak için kullanılabilir.

Toprağı ıslah etmek yabani ot kontrolüne yardımcı olur

Yeşil gübre, kompost ve malç gibi organik maddelerle toprağı iyileştirmeye yönelik tüm yöntemler aynı zamanda yabani otları kontrol etmeye de yardımcı olurlar. Toprak sağlıklı ise, az miktarda yabani ot ürünün verimini etkilemez.

Yabani otlar ürünlerin sık dikilmesiyle ya da yabani otları hayvanlara yedirerek de önlenebilir. Ayrıca, yabani otlar o bölgenin yerlisi olan ürünlere daha az zarar verirler. Uzun yıllar içinde, yerel olarak yetiştirilen ürünler hava şartlarına, yabani otlara ve haşerelere uyum sağlayarak aynı ürünün diğer türlerine göre daha avantajlı hale geçerler.

This page was updated:03 Ara 2021