Haşerelerin ve bitki hastalıklarının yönetimi

---

HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Bölüm 15: Sürdürülebilir tarım > Haşerelerin ve bitki hastalıklarının yönetimi

---

Bu bölümde:

 

Bu bölümde:

Haşereler, bitki hastalıkları ve yabani otlar ürünler için ciddi tehdit oluştururlar. Kimyasal üreten şirketler tek çözümün düzenli aralıklarla pestisid uygulamak olduğunu söylerler. Kimyasallar sorunları çözmekten ziyade ağırlaştırırlar. Sürdürülebilir tarım doğa ile uyumlu çalışarak ürünleri, haşereleri, hastalıkları, yabani otları ve toprağı dengede tutar. Buna doğal haşere yönetimi ya da entegre haşere yönetimi denir.

Doğal haşere yönetimi haşerelere ve bitki hastalıklarına bağlı sorunları önler, zararlı kimyasalları vücudumuzdan ve çevreden uzak tutar. Ayrıca kimyasal bağımlılığı ve pestisid direnci sorunlarının da önüne geçer. (Haşereyle ilgili sorunları hemen çözecek bazı yöntemler için, bkz “Doğal pestisidleri püskürtün ” ve “Haşere kontrolünde fiziksel yöntemler”.)

Pestisid kullanmaya istekli olsanız bile haşerelerin ürünlerinize zarar verip vermediğini, ne kadar zarara yol açıldığını ve tarlalardaki diğer canlıların haşereleri kontrol altına alıp almadıklarını bilmek hala önemlidir. Buna göre kimyasalları kullanıp kullanmayacağınıza, ne zaman kullanacağınıza ve hangi türleri kullanacağınıza karar verebilirsiniz.

Hem haşereleri hem de hastalıkları kontrol etmenin en iyi yolu bitkileri sağlıklı tutmaktır.

• Toprağı sağlıklı kılın. Sağlıklı toprak dost haşereler için yuva görevi yapar ve çok sayıda bitki hastalığını önler.
• Dirençli türleri ekin. Çiftçilere ya da tarım görevlilerine sorarak haşerelere ve hastalıklara dirençli tohumları seçin.
• Bitkilerin arasında uygun mesafe bırakın. Bitkilerin çok sık dikilmesi yapraklara ulaşan havayı ve güneş ışığını kısıtlayarak hastalıkları davet eder. Aradaki mesafenin çok olması da yabancı otların gelişmesine, toprağın kurumasına ve verimin azalmasına yol açar. Hangi ürün için ne kadar mesafe olması gerektiğini deneyerek görün.

• Doğru zamanda dikim yapın. Haşereler ve hastalıklar ilk yağmurlar ya da ilk sıcak gün gibi hava şartlarıyla ilişkili olarak ortaya çıkarlar. Her bir ürün çeşidinin nasıl yetiştiğini izlemek ve bunlar hakkında diğer çiftçilerle konuşmak en iyi ekim zamanı konusunda karar vermenize yardımcı olabilir. Alışılmıştan daha erken dikim ürünlerin haşerelere ya da hastalıklara direnmeye yetecek büyüklüğe ulaşmasını sağlar. Geç dikim yapmak haşerelerin ya da mikropların gıdasızlıktan ortadan kalkmasına neden olur.

• Çeşitli ürünler ekin ya da ürün çeşitlerini değiştirin. Tek bir çeşit bitkinin ekili olduğu geniş alanlar o bitkiyi seven haşereleri cezb eder.
• Sulamayı aşağıdan yapın. Yukarıdan sulama topraktaki hastalıkların bitkilere sıçramasına neden olabilir, ıslak yapraklar ve kökler hastalıkların gelişmesine uygun ortam oluşturur. Damlama ya da salma yöntemiyle sulama bitki yapraklarının ve köklerinin sağlıklı kalmasını sağlayabilir.

Haşereleri arama

Haşerelerin ürünlerinize yararı mı yoksa zararı mı olduğunu gözleyin.

Bitki yiyen haşereler tarımın normal bir parçasıdır. Diğer tip haşerelerle, özellikle de haşere yiyenlerle denge içinde kaldıkları sürece ürünlere çok az zarar veririler.

Ürünlerinizi düzenli olarak gözden geçirerek ne zaman doğal haşerelerin işlerini yapmalarına izin vermeniz gerektiğini, ne zaman doğal pestisidleri ya da diğer haşere kontrol yöntemlerini kullanmanız gerektiğini anlayın. Haşerelere ve hastalıklara bakarken şu gibi soruları sorun:

• Bitkileriniz bir haşere tarafından yenmiş mi?
• Zarar artıyor mu? Ürün verimi etkilenecek mi?
• Dost haşereler düşman olanları kontrolde tutuyor mu?

Dost ya da zararsız bir haşere mi?

Bazen kolayca görülebilen böcekler bitkilerinizin haşereler tarafından yenmesini önleyen böceklerdir. Ya da, gelişiminin bir miktar haşere hasarına dayanabileceği ve sağlıklı kalabileceği bir dönemindedir.

Solucanlar sağlıklı toprak için önemlidir. Arılar, örümcekler ve suda (pirinç gölleri gibi) yaşayan çoğu böcekler dosttur; haşereleri kontrol etmeye yardım ederler. Ayrıca, arka taraflarında ince tüpleri olan küçük yaban arıları ve sinekler muhtemelen dosttur.

En iyisi böcek dostlara dokunmayarak, ürünlerimize yardımcı olmalarını sağlamaktır. Tarlalarınızdaki haşerelere bakarak zararlı, yararlı ya da zararsız olduklarını tespit edin. Bazı haşerelerden emin olamıyorsanız, bir kaç bitki parçasıyla birlikte bir kaba koyun ve bir kaç gün izleyin. Haşere yumurtaları bulursanız bunlardan ne çıktığına bakın. İnce kurtlar ya da larvalar çıkıyorsa bunlar haşere olabilir. Sinek çıkıyorsa genellikle yararlıdır.

Haşereler sıvı emerek ya da yiyerek ürünlere zarar verebilir.

• Özsu emiciler yaprak biti, kabuklu bit ve un böceği, yaprak ve bitki zararlıları, beyazsinekler, kirpik kanatlı böcekler, akarlar ve solucanlar oluşur.
• Bitki-yiyen haşereler tırtıllar, sülük, salyangoz, bitki ve kabuk kurtları.

Zarar veren haşerelerin nasıl üstesinden geliriz?

Haşerenin ürünlerinize nasıl zarar verdiğini anladıktan sonra o haşere için yapılmış “Doğal pestisidleri püskürtün” kullanabilirsiniz.

Haşerenin ne zaman ortaya çıktığını ve çevreyle ilişkisini anladıktan sonra haşere kontrol etmeye yarayan fiziksel yöntemleri kullanabilirsiniz. Şu soruların cevapları haşereleri nasıl kontrol edeceğiniz gösterir: Haşereler nereden geliyor? Ürünlere ne zaman hasar veriyor? Bir biçimden başka biçime dönüşüyor mu (tırtılların kozalara ve kelebeğe dönüşmesi gibi)? Kuşlar, diğer haşereler ya da diğer canlılar tarafından yeniyorlar mı?

Doğal pestisidleri püskürtün

Kimyasal olanlarla karşılaştırıldığında doğal pestisidler ürünlerdeki tahribatı insanlara ve çevreye daha az zarar vererek önler. Yapımı kolay, masrafı da azdır.

Ancak doğal pestisidler bile özenle kullanılmalıdır. Asla gereğinden fazla uygulanmamalıdır. Temastan sonra mutlaka eller yıkanmalıdır. Satmadan ya da yemeden önce gıdalar yıkanmalıdır. Doğal pestisidler bazı şartlarda iyi iş görür, bazı şartlarda ise işe yaramaz. Bir türü etkili olmazsa başka türlerini denemek gerekir.

Bitki yiyen haşerelere karşı doğal pestisidler

Bitki yiyen haşereler en iyi sarımsak, soğan, acı biber gibi kokulu bitkilerden yapılan pestisidlerle kontrol edilirler.

1. Kullanmak istediğiniz bitkiyi toplayın, kurutun ve öğüterek toz haline getirin.
2. Tozu bir gece suda bekletin (1 litre suya 1 avuç toz).
3. Karışımı tel ya da gözenekli bezden geçirerek katı kısımlarını ayırın.
4. Pestisidin bitkilere yapışmasını sağlamak için çok az sabun ekleyin.
5. Karışımı bitkilerin üzerine serpin ya da püskürtün. Karışımı önce 1 ya da 2 bitkide deneyin. Bitkiye zarar veriyor gibiyse çok kuvvetli demektir, seyreltilmesi gerekir. Su ekleyerek istediğiniz etkiyi elde edene kadar deneme yapın.
6. Gerektikçe ve yağmurdan sonra tekrarlayın.

Özsu emici haşerelere karşı doğal pestisidler

Özsu emici haşereler hava aldıkları deliklerin sabun ya da yağla kapatılmasıyla öldürülürler. Bitkilere sabunlu su ya da bitkisel yağla karıştırılmış su püskürtülmesi bu haşereleri yok eder. Deterjan ya da kuvvetli sabunlar kullanmayın, çünkü bunlar bitkilere ve toprağa da zarar verirler.

Diğer doğal pestisidler

Suyla seyreltilmiş idrar bitkilere püskürtülürse haşereleri öldürür. 1 bardak idrarı 10 bardak suyla karıştırıp 10 gün ağzı kapalı bir kapta bekletin. 10 gün sonra karışımı ürünlerinize uygulayın.

Tütün birçok haşereyi öldürür. 1 bardak dolusu tütün yaprağını ya da ya da sigara izmaritini 5 litre suda kaynatın. Yaprakları ya da izmaritleri süzerek ayırdıktan sonra biraz sabun katıp bitkilere püskürtün. Domates, patates, biber ve patlıcana tütünlü su uygulanmaz çünkü bu bitkilere hem zarar verir hem de bunlara musallat olan haşerelerin çoğuna etki etmez.

ÖNEMLİ Tütün suyu zehirlidir! Derinize ya da elbiselerinize bulaştırmayın. Tütün yapraklarını kaynatırken buharı solumayın.

Haşere kontrolünde fiziksel yöntemler

Tarlalarınızdaki hayvanlara bakarak haşereleri kontrol edip etmediklerine bakın.

Hayat döngülerine ve alışkanlıklarına dayanarak haşereleri kontrol etmenin ya da onları yok eden parazitleri teşvik etmenin birçok yolu vardır. Diğer çiftçilerle konuşarak kullandıkları yöntemler hakkında bilgi alın.

Hayvanlar ve haşereler

Çok sayıda kuş, yarasa, yılan ve böcek haşereleri yerler ve ürünlerin tozlaşmasını sağlarlar. Gagasının tipine bakarak ya da tarlalarınızda nasıl hareket ettiğini gözleyerek bir kuşun ne yediğini söyleyebilirsiniz. Bazı çiftçiler ürünleri yiyen kuşları azaltmak için tarlalarına parlak kağıtlar, eski teyp kaseti bantları ve metal levhalar gibi parlak şeyleri asarlar.

Yarasaların çoğu sivrisinekleri yer. Ancak bazı yarasalar meyveleri yerler, hatta bazıları da hayvanları ısırırlar. Ne yediklerine ya da yuvalarının altındaki gıda artıklarına bakarak sizin ağaçlarınızın meyvelerini mi yoksa ürünlerinize zarar veren böcekleri mi yediklerini söyleyebilirsiniz.

Haşere kontrolünde bazı fiziksel yöntemler

Meyve sineklerini kontrol etmek için çürüyen birkaç tane meyveyi üzerinde meyve sineğinin girebileceği kadar delikler bulunan bir plastik şişeye koyun. Meyve olgunlaşmadan 6 hafta önce (sineklerin yumurtalarını meyveye bıraktıkları dönem) korumak istediğiniz meyve ağacına asın.

Şişede bir kaç küçük delik açın.

Meyve sineği kapanı

Sinekler içeri girecek ama dışarı çıkamayacaklardır. Polenler üzerinde çok sayıda arı beslenir ve haşerelere saldırırlar. Çok polen üreten çiçekli bitkiler yetiştirmek arıları çekecek, onlar da ürünlerinizi haşerelerden koruyacaktır.

Tarlanızın çevresindeki uzun ağaçlar çekirgeleri durdurabilir ya da tarlanızın üzerinden geçip gitmelerini sağlayabilir. Ayrıca ağaçlar yararlı böcekler için de sığınak yeri sağlarlar.

Karıncalar haşin avcılardır. Ürünleriniz larvaların saldırısına uğrarsa, köklere şekerli su serpin. Şekerli su karıncaları çeker, onlar da larvaları yer!

Uçan haşerelerin çoğu yumurtalarını ürünlerin üzerine bırakırlar. Sonra bu yumurtalar larvaya ve tırtıllara dönüşürler. Suyla doldurulmuş bir kova ya da yalak üzerine fener ya da bir ampul asmak uçan haşereleri çekecek, bunlar da suya düşerek boğulacaklardır. Bu yöntem sorunu haşereler yumurta bırakmadan ya da bırakılan yumurta çatlamadan önce çözer.

Ürünleri değiştirin

Aynı bitki aile ailesinden olan ürünler aynı haşerelerden ve hastalıklardan etkilenirler. Örneğin, aynı tarlaya sürekli patates ekerseniz o tarlada patates böcekleri çoğalmaya başlar. Ama her 3 yılda bir bu böceklerin yiyemeyeceği başka bir bitki ekerseniz, patates böcekleri ya orayı terk eder ya da ölürler. Üçüncü yıl ekilen ürün domates ya da biber gibi patatesin akrabası olmamalıdır. Mısır gibi apayrı bir bitki olmalıdır. Buna ürün rotasyonu denir. Ürünleri dönüşümlü dikmek ve bir çok ürünü birlikte dikmek hastalık ve haşereleri önlemenin iki yoludur.

Ürünleri dönüşümlü ekin

Bir tarlaya ürünleri dönüşümlü biçimde ekmek hastalıkları ve gıdasız bırakarak haşereleri kontrol etmemize yardımcı olur. Ayrıca değişik besinler katarak toprağı iyileştirir. Örneğin, bir mevsim tahıl diğer mevsim fasulye ekmek toprağı zenginleştirir. Tahıllar boylu olurlar ve organik madde sağlarlar, fasulye ise toprağa azot ekler.

Deve dikeni bitkisi zararlı yaprak bitlerin çeker.

Yakındaki ürünlerde çok az yaprak biti var.

Tuzak bitkiler haşereleri ürünlerinizden uzak tutar.

Değişik ürünleri bir arada dikin

Değişik tipte ürünler dikmek yararlı böcekler için yaşam alanları oluşturur, haşerelerin yemeyi sevdikleri ürünü bulmalarını zorlaştırır. Çeşitli ürünleri birarda yetiştirmek gıda güvenliğini de arttırır çünkü bir ürün bitmezse diğeri biterek iş garantilenmiş olur. Değişik tipte ürünleri yan yana dikmek haşerelere karşı şu yollarla koruma sağlar:

• Kuvvetli kokusu olan bazı otlar ve sebzeler haşereleri uzak tutar.
• Bazı çiçekler haşereleri yiyen canlıları çeker.
• Bazı bitkiler haşereleri yakalar. Bu haşereleri tutma fikrine zıt bir fikirdir. Haşerelerin ürününüzden daha çok sevecekleri bir bitki yetiştirirseniz, haşereler “tuzak bitki”ye yönelip sizin ürününü rahat bırakacaklardır.

Çiftçiler ayrıca ağaçları hayvanları ve ürünleriyle ilişkilendirerek bunların birbirilerinden yararlanmalarını en üst düzeye çıkarırlar.

This page was updated:03 Ara 2021