Hesperian Health Guides
Sihhi gömme çukurlari
Sıhhi gömme çukuru çöpün tabakalar halinde gömüldüğü, sıkıştırıldığı ve üzerinin örtüldüğü, tabanı korumalı çukurdur. Sıhhi gömme çukuru, toplanan atıkların oluşturacağı zararı azaltır, açık atık alanlarına göre daha güvenlidir. Ancak en iyi sıhhi gömme çukuru bile dolacak ve yıllar sonra muhtemelen sızdırmaya başlayacaktır. Dolayısıyla, atık sorunlarını çözmek için yapılması gereken en önemli iş atığı kaynağında azaltmak olmalıdır.
Açık atık alanları sıhhi gömme çukurlarına dönüştürülebilir ya da yeni bir sıhhi gömme çukuru yapılabilir ve eski alan, çöp yeni alana nakledilerek temizlenir. Sıhhi atık gömme çukuru toplum sağlığını:
- İnsanların yaşadığı yerlerden uzakta yapılırsa.
- Böceklerin ve diğer hastalık-taşıyıcı hayvanların üremesini önlemek için üzeri kapatılırsa,
- Kimyasalların ve mikropların yeraltı sularını kirletmesini önlemek için plastik ya da sıkılaştırılmış kille döşenirse korur.
Sıhhi bir gömme çukurunun yapılması ve işletilmesi büyük bir iş olduğu için, genellikle toplumsal grupların, yerel yönetimlerin ve ibadethaneler ya da işletmeler gibi değişik kuruluşların işbirliğinin sağlanması gerekir.
Gömme çukurunun toplumun sağlığını koruması için iyi yönetilmesi şarttır. İyi yönetim; çalışanların eğitimini ve desteklenmesini, kaynak geri kazanım merkezlerinin, zehirli atık toplayıcılarının ve yerel yönetimlerin uyumlu biçimde çalışmasını gerektirir.
İçindekiler
Yer seçimi
Gömme çukuru planlanırken ilk adım yer seçimidir. Çoğu yerde, inşaata başlamadan önce devletin yer denetimi yaparak uygunluğu onaylaması gerekir. Bunun anlamı toprak ve taşların türüne, orada yetişen bitki çeşitlerine, su kaynaklarına ve evlere olan uzaklığa bakılması demektir. Sağlık ve güvenlik açısından gömme çukuru alanı en az:
- Sahil sularından 150 metre,
- Dere, gölet ya da bataklık gibi taze su kaynaklarından 250 metre,
- Koruma altındaki ormanlardan 250 metre,
- Evlerden, kuyulardan ya da diğer içme suyu kaynaklarından 500 metre,
- Fay kırılma hatlarından 500 metre uzakta olmalıdır..
Çukurun zemini en yüksek taban suyu seviyesinden en az iki metre yukarıda olmalıdır.
Gömme çukurunun yapımı
Gömme çukurunun büyüklüğü içine atılacak çöp miktarına bağlıdır. Çökmeyi önlemek için çukurun dibi ağzından daha dar olmalıdır. Bu şekil, üst kısımlarda alt kısımlara göre daha fazla ağırlık olacağından atığın sıkışmasına da katkıda bulunur.
Gömme alanının kapısına asılan bir levhaya hangi saatlerde açılıp kapandığı yazılırsa çalışanlar neyin, ne zaman ve nasıl döküldüğünü daha iyi kontrol edebilirler.
İyi inşa ve techiz edimiş bir atık gömme çukuru
Döşemenin 3 tabakası vardır:
Çukurun döşenmesi
Daha iyi bir koruyucu döşeme yapmak için kaynaklar varsa kalın plastik örtüler ve bezler, sıvıları uzaklaştırmak için borular ve pompalardan oluşan sistemler kullanılabilir.
Gömme çukurunun doldurulması
Gömme çukurunun doldurulması çöp miktarına, insanların bu işe ayırdıkları zamana ve iklim şartlarına bağlıdır.
Çok yağmur yağan ve sıfır atık uygulaması yapan kasabalar gibi çöpü az olan yerlerde, her hafta ya da ay kil ve çakılla döşeli yeni bir çukur kazabilirsiniz (büyük gömme çukurlarına göre daha ince tabakalar halinde). Çöpü taşıma, çukura doldurma, sıkıştırma ve toprakla kapatma işinin sorumluluğunu alan biri olmalıdır. Atıkları azar azar gömmek çukurda su toplanmasını önlers.
Atık üretimi büyük olan bir yerleşim yerinde büyük bir çukur kazmak daha kolaydır. Atıklar getirildikçe işçiler çukuru doldururlar. Her atık atılışında sıkıştırılarak düzgün bir tabaka oluşturulmalı, sonra üzeri palmiye ya da muz yaprağı gibi büyük yapraklarla ve bir tabaka da toprak ya da kül ve kumla örtülmelidir. Bu, kötü kokuları önler, böceklerin üremesini durdurur. Çukurun üzerini çatıyla kapatmak yağmurun içeri girmesini engeller.
Gömme çukurunun kapatılması
Çukur dolduğunda en az 90 cm kalınlığında toprak tabakasıyla kapatılmalıdır. Üzerine çimen ya da çiçekler ekilebilir ancak sebze ya da meyve ağacı gibi yenecek bitkilerden kaçınılmalıdır. Bitkiler gömme çukurunu tamamen örtene kadar hayvan otlatmamakta yarar vardır.
 |
| Üstü tamamen örtülünce iyi yönetilmiş bir atık gömme alanı yeşil ve hoş bir yer haline gelebilir. |
Sıhhi atık gömme çukurlarıyla ilgili zorluklar
Çöpün dökülüp üzerinin toprakla kapatıldığı bir çukur nispeten güvenlidir. Ancak çukurda sıvı atık ve gaz (metan) toplanmaya başlayınca sorunlar ortaya çıkabilir.
Sıvı atık (sızıntı)
Yağmur suyu atık gömme alanına girerse atıklardaki zehiri yeraltı sularına taşıyabilen kötü kokulu bir sıvı oluşur. Bu nedenle atık gömme çukurları özenle döşenmeli ve nehir ya da göllere yakın yapılmamalıdır.
Bu tür sızıntıyı önlemenin en iyi yolu üstü tamamen kapatılana kadar atık gömme çukurunu çatıyla ya da branda veya plastik örtüyle kaplamaktır.
Tehlikeli gaz
Karışık atık içeren atık gömme alanlarında, bakteriler üreyerek metan gazı oluştururlar. Metan, özenli davranılmazsa, patlayarak ya da alev alarak küresel ısınmaya katkıda bulunabilir. Birçok yerde, atık gömme alanlarından çıkan metan biriktirilerek elektrik üretiminde kullanılır. Bunu yapmak için kaynağınız yoksa, yapabileceğiniz en iyi şey metanın çıkması için havalandırma menfezleri açmaktır.
Basit bir havalandırma menfezi küçük taşlardan yapılmış daire ya da kare biçiminde bir bacadır. Gömme çukuru ne kadar derinse havalandırma menfezinin yüksekliği de o kadar fazla olmalıdır. Deliklerin sayısı çukurun büyüklüğüne ve çöpün tipine bağlıdır.
Üstü tamamen kapatılmış ve çimen ya da başka bitkilerle örtülmüş gömme çukurlarında da metan salınımı devam edebilir. Bazı yerlerde, özellikle dairesel alanlar halinde, çimen kurumuşsa, bu atık gömme çukurundan metan sızıntısı olduğunun belirtisidir. Kaza sonucu patlamalar olabileceğinden insanları bu alandan en az 10 metre uzakta durmaları konusunda uyaracak işaretler koyun. Patlamayı önlemenin en iyi yöntemi konusunda karar vermek için atık gömme çukurunun eğitimli profesyonellerce muayenesi gerekir.
 |
| Gömme çukurunda gaz delikleri |