Hesperian Health Guides
Bölüm 18: Katı atık: Bir sağlık riskini kaynağa dönüştürmek
Katı atık çöp, döküntü, süprüntü ve benzer birçok isimle anılır. Katı atık illa da sağlık sorunlarına yol açmaz. Hatta bazen bir gelir kaynağı ya da yeni ürünlerin yapılabildiği bir hammadde olabilir. Ancak katı atık güvenli biçimde toplanıp, ayrıştırılıp yeniden kullanılmaz ya da dönüştürülmez veya uygun biçimde imha edilmezse çirkin bir görüntü, kötü bir koku ve sağlık için ciddi bir tehdit oluşturabilir.
Birçoğumuz nasıl olursa çöplerin hakkından gelecek birisi olur varsayımıyla işimize yaramayan şeyleri bir yerlere atarız. Sıklıkla, en yoksul insanlar toplumun kalan kesimlerinin ürettiği atıklarla yaşamaya zorlanırlar. Atıkları toplama, ayrıştırma, temizleme, tekrar kullanılabilen kaynaklara dönüştürme işini genellikle bu yoksul insanlar yaparlar. Bu işlerin sağlık ve çevre için çok önemli ve gerekli olduğunda herkes hemfikir olmakla birlikte kimse bu insanlara ne iyi ücret ödenmesine ne de iyi muamele edilmesine yanaşmaz.
Atıkların insanlara ya da çevreye zarar vermemesi için ürettiğimiz atık miktarını azaltmamız, atıkları yararlı maddeler ve kaynaklar haline dönüştürmemiz gerekir. Herkes, ama özellikle endüstri kuruluşları ve devletler, atık üretiminin azaltılmasının sorumluluğunu üstlenmelidir.
Eseng sağlığına ve itibarına nasıl kavuştu
Endonezya’nın Bandung şehrinde yaşayan Eseng her gün atık toplamaya çıkardı. Evi iyi atıkların bulunduğu mahallelerden çok uzakta olduğu için, neredeyse zamanının tümü ağır torbaları oradan oraya taşımakla geçerdi.
Her gece, Eseng ertesi gün alıcılara satmak için çöpleri ayırıyordu. Bazı alıcılar cam, bazıları metal parçaları, bazılarıysa kağıt alıyordu. Ancak kimsenin almadığı şeyler Eseng’in evinin etrafında birikmeye başlıyordu. Bahçesi, kirli ve tehlikeli bir çöplük haline gelmişti, ama Eseng’in bunları götüreceği başka bir yer de yoktu. Ara ara enfeksiyon kapıyor ve aylar süren bu hastalıklar sırasında çalışmakta zorlanıyordu. Şimdi, bahçesinde üreyen sivrisineklerden bulaşan sıtmaya bağlı ateş ve titremeleri var. İşi çok zahmetli olmasına rağmen bir de sokakta ya da dükkanların önünde çöp karıştırırken gördüğü zaman polis onu sıkıştırıyor.
Eseng ve diğer bazı atık toplayıcıları topladıkları şeyleri satmalarına yardımcı olacak bilgi, yöntem ve araç paylaşımı sağlayacak bir merkez kurmaya karar verdiler. Çevre ve işçi hakları için çalışan yerel bir kuruluşu ziyaret ettiler ve birlikte daha kapsamlı bir kaynak geri kazanma programı geliştirme düşüncesine ulaştılar.
Çevre örgütü temsilcileri belediyeden kaynak geri kazanma programını desteklemesini, polisin ve dükkan sahiplerinin atık toplayıcılarına daha iyi davranmasını sağlamasını talep ettiler. Belediye yöneticilerinin de uygun bulmasıyla Eseng ve arkadaşlarının topladıkları atığı ayrıştırabilecekleri bir merkez kuruldu. Atık toplayıcılarının her birine tekerlekli bir el arabası verilerek çöpü toplamaları ve ayrıştırma merkezine ya da doğrudan satıcılara ulaştırmaları kolaylaştırıldı.
Kaynak geri kazanma merkezi çalışanlara kesici-batıcı cisimlerden ve kirli çöplerden korumak için eldiven ve bot temin etti. Çevre örgütündeki insanlar Eseng’in sıtma olduğunu öğrenince, onun tedavi olmasına yardımcı oldular.
Eseng hala sıkı bir biçimde atık toplamayı sürdürüyor, ama sağlığı düzeldi ve artık evi çöp deposuna benzemiyor. Polis ve dükkân sahipleri ona ve diğer atık toplayıcılarına toplumun temizliğine hizmetlerinden dolayı saygı duyuyorlar. Ve şehir, kaynak geri kazanma merkezinin temizliğiyle övünüyor.