Hesperian Health Guides
Suyu güvenle içilebilir hale getirme
HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Bölüm 6: Toplumun suyunu korumak > Suyu güvenle içilebilir hale getirme
Nehir ya da gölet gibi kirli bir kaynağın suyunu işleyerek kullanmaktansa pınar ya da muhafazalı bir kuyu gibi güvenli su kaynağını korumak ve kullanmak daha iyidir. Hangi kaynaktan gelirse gelsin su kirlenmişse, insanlar suyun rengi ve tadı nedeniyle içmeyi istemiyorsa ya da kaynaktan taşınıp evde depolanmışsa suyu arıtmak gerekir (kirlenmişse borulardan, depolardan ve kuyulardan gelen su da içmeden önce arıtılmalıdır).
Suyu içilebilir hale getirmek için seçilecek yöntemler ne kadar suya ihtiyacınız olduğuna, suyun ne ile kirlendiğine, nasıl depolayacağınıza ve elinizde bulunan kaynaklara bağlıdır. Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın, suyu bir süre dinlendirip başka bir kaba aktarmak ya da dezenfeksiyondan önce suyu filtre etmek çok yararlıdır. Böylece sediment (kirli parçacıklar) uzaklaştırışmış olur. Çöküntüyü uzaklaştırmak dezenfeksiyonu daha kolay ve daha etkili hale getirir.
Burada gösterilen yöntemler suyu zehirli kimyasallar açısından güvenli kılmaz. Zehirli kimyasallar içeren sular içme, çamaşır yıkama ve banyo için asla güvenli değildir. Kansere, deri döküntülerine, düşüklere ya da diğer sağlık sorunlarına yol açar.
Suyu mikroplardan temizlemek için şu iki adımı atın, filtre edin ve dezenfeksiyon yapın:
1. Önce, suyu birkaç saat dinlendirerek çöktürüp temiz bir kaba boca edin ya da süzün:
|
Bez filtre
... ya
da ... |
 Kömür filtre
Kum
Kömür
Kaba Kum
Süzülmüş su
|
Suyu dinlendirmenin ve süzmenin diğer yöntemleri için bkz suyu çöktürme.
2. Sonra, aşağıdaki yöntemlerden birini kullanarak dezenfeksiyon yapın:
 |
 |
 |
 |
|||
| Kaynatma | ...ya da... | Klorlama | ... a da... | Solar dezenfeksiyon | ...ya da... | Limon suyu katma |
İçindekiler
Suyu çöktürme
Suyu çöktürme çerçöpün, katı maddelerin, hastalığa yol açan mikropların ve parazitlerin kabın dibinde birikmesini sağlar. Suyu 5-6 gün dinlendirmek sudaki mikropların sayısını azaltır. Ancak giardia gibi bazı parazitler ne kadar beklenirse beklensin ölmez. Bu nedenle suyu çöktürdükten sonra güvenli hale getirmek için süzme, klorlama ya da solar dezenfeksiyon gibi bir yöntem kullanın.
3-kap yöntemi
3-kap yöntemi suyu çöktürerek mikropların ve katı maddelerin kabın dibinde birikmesini sağlar. Bu yöntem suyu 1 kapta çöktürmeye göre daha güvenlidir, ancak suyu mikroptan tamamen arındırmaz. -kap yöntemini uyguladıktan sonra dezenfeksiyon da yapılmalıdır.
1. günün sabahı: 1. kabı suyla doldurun. Üstünü örtün ve 2 gün dinlenmeye bırakın.
2. günün sabahı: 2. kabı suyla doldurun. Üstünü örtün ve 2 gün dinlenmeye bırakın. 1. kaptaki suyun içindeki çerçöp çökmüştür.
3. günün sabahı: 1. kaptaki berrak suyu dibindeki çökeltiyi katmamaya özen göstererek 3. kaba boca edin. 3. kaptaki su dezenfeksiyona hazırdır. 1. kabın dibindeki kirli suyu ve çökeltiyi dökün, kabı yıkayarak tekrar suyla doldurun. Üzerini örterek 2 gün dinlenmeye bırakın (5. gün boşaltılıp dezenfekte edilmeye hazır hale gelecektir).
4. günün sabahı: 2. kaptaki suyu dezenfeksiyon için 3. kaba boşaltın. 2. kabı yıkayın ve yeniden suyla doldurun.
Birkaç günde bir, temiz su kabını (3. kap) kaynar suyla yıkayın. Suyu bir kaptan diğerine aktarmak için dökme yerine hortum kullanılırsa çökelti suya daha az karışır.
Suyu filtreleme
Mikroplardan arındırmak için suyu filtrelemenin birçok yolu vardır. Bazı filtreler, aşağıdaki seramik filtre gibi, özel cihaz gerektirir. Diğerleri ise özel bir cihaz gerektirmezler ve dezenfeksiyondan önce az ya da çok miktarda suyu kolayca filtre edebilirler.
Bez filtreler
Bangladeş ve Hindistan’da, ince dokunmuş bir bez içme suyundan kolera mikrobunu süzmek için kullanılır. Kolera mikrobu suda yaşayan ufak bir canlıya yapıştığı için bu canlılar filtre edilince kolera mikroplarının çoğu da filtre olur. Bu yöntem Gine kurtlarını da öldürür.
Bez filtreleri mendilden, tülbentten ya da çarşaftan yapabilirsiniz. Dokumadaki gözenekler daraldığı için eski bezler yenilerinden daha iyi iş görür.
- Suyu kapta dinlendirerek katı maddelerin dipte çökmesini sağlayın.
- Bezi 4 defa katlayıp başka bir kabın ya da su kavanozunun ağzına gergin olarak bağlayın.
- Suyu birinci kaptan ikinci kaba ya da su kavanozuna yavaşça boşaltın.
Bezin her zaman aynı tarafını kullanın, aksi halde mikroplar suya geçer. Bezi kullandıktan sonra yıkayıp güneş altında kurutun. Böylece bezde kalabilecek mikropların da ölmesi sağlanır. Yağmurlu mevsimde, bezi çamaşır suyuyla dezenfekte edin. Süzülmüş suyu sakladığınız kabı en azından 2-3 haftada bir temizlemeyi unutmayın.
Seramik filtreler
Pişirilmiş kil ve kolloidal gümüş (mikrop öldürücü bir madde) kullanılarak su filtresi yapılabilir. Temel eğitim almış her çömlekçi bu filtreleri kolayca yapabilir.
Kömür filtre yapımı
Yapımı kolay olan bu filtre küçük miktardaki sulardaki mikropların çoğunu uzaklaştırır.
Gereçler: 2 adet metal ya da plastik kova, 1 çekiç, 1 ya da 2 büyük çivi, 1 kova kaba kum (deniz kumu değil), 1 kovanın dörtte biri kadar odun kömürü.
- Kovalardan birinin dibinde delikler açın. Kovayı yıkayın. Bu filtre kovasıdır.
- Kumu akan su berrak olana kadar yıkayın.
- Kömürü ince parçalara ayırın. En iyisi aktif kömürdür ama odun kömürü de iş görür. Asla kömür briketi kullanmayın, zehirlidir!
- Filtre kovasına 5 cm derinliğinde yıkanmış kum koyun ve üzerine su dökün. Su deliklerden aksın. Su akmıyorsa, delikleri büyütün. Kum akıyorsa delikler çok geniş demektir. Bu durumda kumu boşaltın, deliklerin ağzına ince bez koyup kumu tekrar yerleştirin.
- Kumun üzerinde 8 mm kalınlığında ezilmiş odun kömürü tabakası oluşturun. Sonra, kovanın üzerinde 10 cm boşluk kalana kadar kum doldurmaya devam edin.
- İkinci kovanın üstüne 2 çıta parçası yerleştirip filtre kovasını çıtaların üstüne koyun. Filtre kovasına toplama kovasına temiz su gelene kadar defalarca temiz su boşaltın. Artık filtre kullanıma hazırdır.
- Filtreye koymadan önce getirdiğiniz suyu dinlendirin. İçme suyu alttaki temiz kovada toplanır. Çok güvenli olması için, suyu filtreledikten sonra bir de dezenfekte edin.
Filtre edilen mikroplar kömürün üzerinde üremeye devam edeceğinden filtre her gün kullanılıyorsa birkaç haftada bir ya da filtrenin birkaç gün kullanılmadığı herhangi bir zamanda kömürün sökülerek temizlenmesi önemlidir.
Evde yavaş kum filtresi yapımı
Ev için su filtre etmeye yarayan en etkili, en güvenli ve en ucuz yöntemlerden biridir. Bu filtre küçük bir aileye yetecek kadar su temizler (günde en az 50 litre).
- Su sızdırmayan 200 litrelik bir kabı temizleyin ve kireç kaymağıyla dezenfekte edin. Kabın zehirli maddeler içermediğinden emin olun.
- Kap boyunun ¼-⅓'ü kadar aşağısında musluk için bir delik açın. Delik musluğa uyacak büyüklükte olmalıdır (örneğin, musluğun bağlantı yeri 12 mm ise, delik 12 mm genişliğinde olmalıdır).
- Musluğu deliğe yerleştirin ve sertleşen bir macunla tespit edin. Tuğla kap kullanılıyorsa musluk çimentoyla duvara raptedilir.
- Esnek bir su toplama hortumu yapın. Hortumun ilk 35 cm'lik kısmında çok sayıda delik açın, ucunu tıkayın ve kabın tabanında delikler aşağıya bakacak biçimde halka oluşturun.
- Hortumun delikler olmayan ucunu musluğa bağlayın. Bağlantı yerlerini telle ya da kelepçelerle sabitleyin.
- Fıçının dibinde su-toplayıcı boruyu örtecek biçimde temiz çakıldan 7 cm kalınlığında bir tabaka oluşturun. Çakılın üzerine ince bez koyun ve fıçıyı musluğun 10 cm altına kadar temiz ırmak kumuyla doldurun. Sonra kumun üzerine 2. bir ince bez parçası koyun.
- Kaba su doldurmak için deliği bulunan bir kapak yapın. Su doldurulurken kumun dağılmaması için deliğin altına düz bir taş ya da tabak yerleştirin.
- Filtreye bol su dökün. Filtre temizlendiğinde kullanıma hazırdır.
Yavaş kum filtresinin kullanımı ve bakımı
Birkaç gün kullandıktan sonra kumun üstünde yeşil renkli bir tabaka (bakteri ve algler) oluşacaktır. Bu, suyun arıtımı için yaralıdır, sakın atmayın. Bu tabakanın iş görmesi için kum daima suyla örtülü olmalıdır (musluğun kum seviyesinin üstüne konmasının nedeni budur). Filtreyi günlük olarak doldurun ve suyu azar azar alın. Filtre tamamen boşaltılırsa iyi çalışmaz, temizlik ve yeniden doldurma gerektirir.
Suyu filtreye koymadan önce dinlendirerek katı maddeleri çöktürün. Böylece filtrenin iş yükünü azaltmış olursunuz. Suyu yüksekten akıtarak doldurmanız suya hava karışmasına dolayısıyla tadının daha iyi olmasına neden olur
Suyun musluktan akışı yavaşladığı zaman filtreyi temizleyin. Tüm suyu boşaltın, gri tabakayı ve yüzeydeki 1 cm kalınlığındaki kumu alın. Birkaç kez temizlikten sonra, kumun yarıdan fazlası alındığında, kumu ve çakılı yeni ve temiziyle değiştirerek filtreyi yeniden başlatın. Bu işlem yılda 1 ya da 2 kez gerekecektir.
Arsenik filtresi
Sudaki arseniği süzmek için yavaş kum filtresinin tepesine en küçük boyda 3- 5 kilogram demir çiviyle dolu bir kap koyun. “Galvanize” çivileri kullanmayın, çünkü filtrenin iş görmesi için çivilerin paslanması gerekir. Arsenik demir çivilerin pasına bağlanarak içme suyundan uzaklaştırılır.
Su dezenfeksiyonu
Suyu dezenfekte etmek mikropları ve parazitleri öldürerek suyu güvenle içilebilir hale getirir. En iyi dezenfeksiyon yöntemleri kaynatma, güneşle dezenfeksiyon ve klor kullanmaktır.
Suyu kaynatma
|
| Mikroplardan arındırmak için suyu 1 dakika kaynatmak yeter. |
Suyun hızla fokurdayarak kaynamasını sağlayın. Kaynama en az 1 dakika sürsün, daha sonra kabı ateşten alarak soğumaya bırakın. Yüksek dağlık yerlerde kaynama düşük ısılarda başladığından mikropların ölmesi için suyu 3 dakika kaynatma gereklidir.
Kaynatma suyun tadını değiştirir. Kaynamış su soğuyunca bir şişeye boca edin ve kuvvetle çalkalayın. Çalkalama suya hava karışmasına ve suyun tadının iyileşmesine neden olur.
Odun kıtsa, kaynatma sorun olabilir. Odun kullanımını azaltmak için su kaynatma işini yemekler piştikten sonra ama ateş henüz sönmeden önce yapın.
Güneş ışığıyla (solar) su dezefeksiyonu
Solar dezenfeksiyon sadece güneş ışığı ve şişe kullanarak suyu dezenfekte etmeye yarayan etkili bir yöntemdir. Suyun önce çökeltme ya da süzme uygulanarak berraklaştırılması dezenfeksiyonu hızlandırır. Solar dezenfeksiyon bol güneş alan yerlerde daha iyi iş görür.
- Saydam plastikten ya da camdan yapılmış bir şişeyi temizleyin. En iyi PET plastikten yapılmış şişeler iş görür.
- Şişeyi yarısına kadar doldurup 20 saniye çalkalayın. Bu işlem suya hava kabarcıklarının eklenmesini sağlayacaktır. Sonra şişeyi ağzına kadar doldurun. Hava kabarcıkları suyun daha hızlı dezenfekte olmasını sağlar.
- Şişeyi gölge olmayan, evin çatısı gibi insan ve hayvanların ulaşamayacağı bir yere koyarak 6 saat (hava bulutluysa 2 gün) güneş altında bekletin.
- Suyun doğrudan şişeden içilmesi ellerden ya da diğer yollardan oluşabilecek kirlenmeyi önler.
Solar dezenfeksiyon şişe solar pişiriciye konarak daha hızlı ve daha güvenli hake getirilebilir.
Limon suyu
1 litre içme suyuna bir limonun suyunu katarak yarım saat bekletmek kolera ve diğer bazı mikropları öldürür. Suyu tam anlamıyla güvenli hale getirmese de kolera tehdidi olan yerlerde hiçbir şey yapmamaktan daha iyidir. Limon suyu güneşle dezenfeksiyondan ya da 3-kap yöntemini kullanmadan önce katılırsa su daha güvenli olur.
Klor
Klor içme suyundaki mikropları öldürmek için ucuz ve kullanımı kolay bir maddedir. Ancak az kullanıldığında etkili olmaz, çok kullanıldığında ise suyun tadı bozulur. Klorun en iyi kullanım yeri toplu su sistemleridir, tek bir evde kullanımı her zaman pratik değildir. To use chlorine to disinfect household water, Kloru ev suyunun dezenfeksiyonunda kullanmak için, bir sonraki sayfadaki talimata uyun.
Büyük miktarlarda klor insanlara ve çevreye zarar verir, ancak su dezenfeksiyonunda kullanılan miktarlar genellikle güvenlidir. Mikropların yol açtığı sağlık sorunlarıyla karşılaşmaktansa suyu klorla dezenfekte etmek daha güvenlidir.
Ne kadar klor kullanalım?
Suyu dezenfekte etmek için gerekli klor miktarı suyun kirliliğine (hangi mikroplardan ne kadar olduğuna) bağlıdır. Suda ne kadar çok mikrop varsa üstesinden gelmek için o kadar çok klor gerekir. Eklenen klor mikropları öldürdükten sonra bir miktarı suda kalacak kadar çok olmalıdır. Suda kalan klora serbest klor denir. Bu klor suya sonradan karışacak mikropları da öldürür. Suda serbest klor varsa klor kokusu ve tadı birazcık hissedilir. Bu suyun içmek için güvenli olduğu anlamına gelir. Çok fazla serbest klor olması suyun tadını ve kokusunu bozarak içilmesini zorlaştırır.
Doğru miktarda klor kullanmak için klor çözeltinizin gücünü bilmeniz gerekir. Klorun değişik biçimleri olabilir, pratikte en çok kullanılan çamaşır suyu olduğu için kitabımızda çamaşır suyu kullanarak suyun nasıl dezenfekte edileceği gösterilecektir.
Çamaşır sularındaki klor miktarı farklı farklıdır. Çoğu %3.5 ve %5 oranında klor içerir. Ne kadar çamaşır suyu gerektiğini belirlemenin en kolay yolu önce bir ‘ana çözelti’ hazırlamak (yaklaşık %1 klor içerir) ve bu çözeltiyi dezenfekte edeceğiniz suya eklemektir. Bir bardak çamaşır suyunu 1 litrelik temiz bir şişeye boca edin. Şişeyi temiz suyla doldurun. Şişeyi 30 saniye çalkalayın. 30 dakika bekletin. Ana çözeltiniz hazırdır.
Suda çok fazla katı madde varsa klor iyi iş görmeyecektir, bu nedenle suyu süzün ya da dinlendirerek katı maddelerin çökmesini sağlayın. Berrak suyu temiz bir kaba alarak klor ekleyin.
| Su | Ana çözelti | ||
| 1 litreye |  |
|
3 damla |
| 4 litreye |  |
|
12 damla |
| 20 litreye |  |
|
1 çay kaşığı |
| 200 litrelik fıçıya |  |
|
10 çay kaşığ |