Hesperian Health Guides
Ağır metaller
HealthWiki > Topluluk için Çevre Sağlığı Rehberi > Bölüm 16: Zehirli kimyasallardan kaynaklanan zarar > Ağır metaller
Kurşun, cıva, kadmiyum ve krom gibi ağır metaller çok az miktarlarda bile insanlara, hayvanlara ve bitkilere zarar verirler. Ağır metaller petrol sondajı ve arıtılması, maden çıkarma, metal eritme, tabakhaneler ve atık yakma gibi çok sayıda endüstriyel faaliyet sırasında çevreye salınırlar.
Ağır metaller toz ya da duman olarak solunduklarında veya yutulduklarında, deri ya da gözlerden kana geçtiklerinde zararlı hale gelirler. Ağır metaller bitkilerde ve hayvanlarda birikerek bunları yiyenlerde zarara neden olurlar.
İçindekiler
Ağır metal zehirlenmesinin belirtileri
Ağır metal zehirlenmesi genellikle bir defada aşırı maruziyetle değil, zaman içinde küçük dozlara maruziyet sonucu ortaya çıkar. Erken belirtiler titreme, huzursuzluk, konsentrasyon zorluğu, yorgunluk, el ve ayaklarda güçsüzlüktür. Diğer belirtiler:
Ağır metal zehirlenmesi, ayrıca böbreklerde ve üreme sisteminde hasara ve başka uzun süreli ciddi sağlık sorunlarına da yol açar.
Sonraki birkaç sayfada cıvayla ilgili sorunları tartışacağız. Diğer ağır metallerle ilgili olarak da benzer sorunlar söz konusudur. Bkz kurşuna bağlı sorunlar.
 |
| Ağır metaller hava, su, balık, toprak ve bitkiler yoluyla vücudumuza girer. |
Cıva zehirlenmesi
Cıva maden çıkarma, kömür yakma ya da cıva içeren malzemelerin atık haline gelmesiyle çevreye salındığında ciddi sağlık sorunlarına neden olan bir ağır metaldir. Cıva çok zehirlidir. Cıva nehirlerde, göllerde ve derelerde toplanıp çürüyen bitkilerle birleşirse, metil cıva diye bilinen daha zararlı bir maddeye dönüşebilir.
Çok az miktarda cıva bile bir havuz ya da ırmaktaki tüm balıkları zehirleyebilir. Çevredeki metil cıva zehir yüzyıllarca etkisini sürdürür.
Cıvaya bağlı sağlık sorunları
Solunarak ya da deriden emilerek vücuda giren çok az miktarda cıva bile sinirlerde, böbreklerde, akciğerlerde ve beyinde hasara ve doğum defektlerine neden olur. Sağlık sorunlarının ortaya çıkması yıllar alabilir.
Hafif cıva zehirlenmesi dil, dudak, parmak ve ayak parmaklarında uyuşmaya ve el ve ayaklarda titremeye neden olur. Bazı olgularda bu belirtiler ancak çok uzun maruziyetten sonra görülür.
Ağır cıva zehirlenmesi baş ağrısı, hafıza kaybı, hareket ve görme koordinasyonunda zorluk, baş dönmesi, ağızda madeni tad, kas spazmları, ağrı, eklem ve kaslarda katılık, nabızda yükselme, çok silik ya da çok dolgun nabız yapar.
Erkeklerin cıvaya maruz kalması sonucunda iktidarsızlık ve kısırlık gelişebilir.
Kadınların cıvaya maruz kalması aybaşı kanamalarının durmasına ve başka üreme sorunlarına neden olabilir
Hamile kadınlarda, az miktarlarda cıva bile bebeklerde gelişimsel sorunlar ortaya çıkmasına neden olur (bkz “Çocuk gelişiminin farklı evrelerine zehirlilerin etkileri”).
Balıklarda cıva
 |
| Büyük balklar ve canlılar genellikle küçükleri yediklerinden civa onların vücutlarında birikir. |
Metil cıva balıkların, hayvanların ve insanların vücudunda birikir. Yıkanma ve yüzme için tehlikeli olmayan kirli sularda yaşayan balıkları yemek tehlikeli olabilir.
Cıvanın küçük miktarları herhangi bir zarar vermeden vücuttan atılabilir. Cıva içeren gıda yemeye son verirsek, vücudumuz biriken cıvanın üstesinden gelir. Ancak vücudumuzun üstesinden gelebileceğinden fazla cıva alırsak ciddi sağlık sorunları ortaya çıkabilir.
Balık bol protein içeren iyi bir gıdadır. Balığa bazen “beynin gıdası” derler, çünkü balıkta beyne çok yararlı olan yağlar bulunur. Balık bazı insanların geleneksel diyetinde bulunur. Ancak maden ocaklarının tahliye edildiği ya da cıvanın döküldüğü sularda yakalandıklarında, güvenli olmayan miktarlarda cıva içerebilirler.
Balık ve gıda güvenliği
Bakarak bir balığın cıva içerip içermediğini bilemezsiniz. Cıva balık etinde biriktiğinden cıvaya maruziyeti önleyecek bir temizleme ya da pişirme biçimi yoktur. Bazı tip balıklarda beslenme alışkanlıkları ya da hayat döngülerileri nedeniyle daha az cıva bulunur ve yenmeleri daha güvenlidir. Maden tahliye alanında yaşıyorsanız,
Şunlar tehlikelidir:
- Büyük, yaşlı balıklar.
- Kedi balığı ve sazan gibi dipte beslenen balıklar.
- Ana gıdanın sadece balık olması.
- Balık sakatatı, özellikle karaciğeri.
Şunlar güvenlidir:
- Küçük ya da genç balıkları, böceklerle beslenen balıkları yemek.
- Az balık yemek. Et, tavuk, baklagillerle birlikte pirinç, yumurta, süt ve peynir de iyi protein kaynaklarıdır.
- Balığı pirinç ya da patates gibi gıdalarla karıştırmak. Bu, balıktaki cıva miktarını azaltmaz, ancak yediğiniz balık miktarını azaltır.
Ağır metal zehirlenmesinde tedavi
Ağır metal zehirlenmesinin tedavisi çok zordur. Tedavinin esasına şelasyon denir. Şelasyonda bitkiler ve ilaçlar zehirli metali vücuttan dışarı atmakta kullanılır. En çok ağır metallere aniden yüksek dozda maruziyet sonucu oluşan zehirlenmelerde (akut zehirlenme) etkili olur. Ağır metallere maruziyet çoğunlukla uzun süreler boyunca her gün temas biçiminde olduğunda bu tedavi yararlı olmayabilir.
İyi beslenme vücudu korur
Diyetlerinde yeterli vitamin, kalsiyum, demir ya da protein bulunmayan kişiler ağır metal zehirlenmesinden daha ağır biçimde etkilenirler. Vücut zehirli ağır metalleri eksik olan besinlerin yerine kullandığından ciddi hastalıklar gelişir.
Vücudu ağır metal zehirlenmesine dirençli kılan gıdalar: Baklagiller, tam tahıllar, et, kuruyemişler, yumurta, kırmızı, sarı ve yeşil sebzeler, koyu yeşil yapraklılar, kişniş, lahana ve meyveler.
Ağır metallere ya da diğer zehirli kimyasallara bağlı zehirlenmeleri tedavi edebilecek bir gıda yoktur. Ancak, beslenmenin düzeltilmesi ağır metal zehirlenmeleri de dahil olmak üzere tüm hastalıkların tedavisine yardımcı olur. Madencilikle geçinen topluluklar gibi insanların yoksul olduğu, ağır metallere ve diğer zehirli maddelere maruz kaldığı yerlerde, en iyi yaklaşım herkesin iyi beslenmesini, güçlü ve hastalıklara dirençli olmasını sağlamak için toplum beslenme programı uygulamak olabilir. (Madencilikle geçinen bir topluluktaki beslenme programı konusundaki hikaye için bkz “Çocuk madenciler için okul ve beslenme.”)